Mavzu: Ishlab chiqarilgan mahsulot material sig’imi tahlili Reja: I. Kirish

2.4. Mahsulot tannarxining intensivligini tahlil qilish 
Xarajat (ishlab chiqarilgan mahsulotning bir rubli narxi) umuman korxona uchun 
ishlab chiqarish xarajatlari darajasini tavsiflovchi juda muhim umumlashtiruvchi 
ko'rsatkich. Birinchidan, bu universaldir: uni har qanday ishlab chiqarish sohasida 
hisoblash mumkin, ikkinchidan, bu xarajatlar va foyda o'rtasidagi to'g'ridan -to'g'ri 
bog'liqlikni aniq ko'rsatib beradi. Bu ko'rsatkich mahsulot ishlab chiqarish va sotish 
umumiy xarajatlarining (Z jami) joriy narxlarda ishlab chiqarilgan mahsulot qiymatiga 

---

31 
nisbati bilan hisoblanadi. Bir darajadan past darajada ishlab chiqarish rentabelli, bir 
darajadan yuqori bo'lsa, zarar keltiradi. 
1.4 -jadval. Ishlab chiqarilgan mahsulot tannarxining intensivligi dinamikasi
Tahlil paytida siz o'rganishingiz kerak rejaning bajarilishi va mahsulot tannarxining 
intensivligi dinamikasi, shuningdek xo'jaliklararo taqqoslash bu ko'rsatkich uchun (1.4 -
jadval). Taqdim etilgan ma'lumotlarga asoslanib, xulosa qilish mumkinki, tahlil 
qilinayotgan korxonada mahsulot tannarxi raqobatdosh korxonalarga qaraganda pastroq 
va sanoat bo'yicha o'rtacha pasayadi, ammo bu ko'rsatkich hozircha past darajada. 
Shuningdek, individual xarajatlar elementlari uchun mahsulotlarning xarajatlar 
intensivligi darajasining o'zgarishini o'rganish kerak (1.5 -jadval). Shundan so'ng, 
rasmda aks ettirilgan umumiy xarajatlar intensivligining o'zgarishi omillarini aniqlash 
kerak. 1.5 -jadval. Xarajat elementlari bo'yicha mahsulot tannarxining intensivligining 
o'zgarishi

---

32 
2.5. Mahsulotlarning ayrim turlarining tannarxini tahlil qilish 
Xarajat bahosining o'zgarishi sabablarini chuqurroq o'rganish uchun ular alohida 
mahsulotlarning buxgalteriya hisobini tahlil qiladi, ishlab chiqarish birligiga to'g'ri 
keladigan xarajatlar darajasini rejalashtirilgan va tarixiy ma'lumotlar, boshqa korxonalar
Birinchi darajali omillarning mahsulot birligi tannarxi darajasining o'zgarishiga ta'siri 
omil modeli yordamida o'rganiladi. 
bu erda C
i
- mahsulotning i-turdagi birligi tannarxi;
I - mahsulotning i turiga tegishli bo'lgan doimiy xarajatlar;
B
i 
, п
i
-turdagi mahsulot birligiga o'zgaruvchan xarajatlar;
Mahsulot tannarxining ushbu omillarga bog'liqligi rasmda ko'rsatilgan. 11.5. 

---

33 
XULOSA 
Ushbu kurs ishida ishlab chiqarilgan mahsulotlarni material sig‟imini tahlil qilish va 
shu bilan birgalikda mahsulot xarajatlarini tahlil qilish, mahsulot sifatini oshirish kabi 
chora tadbirlar bayon etildi. 
Jahon moliyaviy-iqtisodiy inqirozini ilmiy tadqiq qilish asosida uning boshlanishiga 
sabab bo„lgan voqeliklar birma-bir topilib, ularning shakli hamda mazmuni aniqlanib 
global hodisaga ko„rsatgan ta‟sirlari o„rganilmoqda. 
Ta‟kidlash kerakki, iqtisodiy inqiroz bu muammolar kompleksidir. Uning yechimi 
ham kompleks chora-tadbirlarni muayyan davr davomida uzluksiz qo„llanilishini talab 
qiladi. Moliyaviy iqtisodiy inqirozning kelib chiqishini shartli ikki yirik guruh: 
makroiqtisodiy hamda mikroiqtisodiy darajadagi sabablar bilan izohlash mumkin.
Mikroiqtisodiy darajadagi sabablarga ko„plab xo„jalik subyektlari tomonidan hisob 
tizimining davr talablari asosida tashkil qilinmaganligi hamda mazkur holatlarga 
auditorlik firmalarining jiddiy munosabat bildirmaganligi kabilar misol bo„la oladi. 
Bunday kamchiliklar xo„jalik faoliyatini iqtisodiy tahlil qilish ishlarida ham yaqqol 
ko„zga tashlandi. Agarda, xo„jalik subyektlari har bir iqtisodiy voqelikni ilmiy asosda
chuqur tahlil qilib, boshqaruv qarorlarini o„z vaqtida qabul qilganlarida edi, jahon 
miqyosida inqiroz tufayli o„z faoliyatini to„xtatgan, bankrot bo„lgan korxonalar soni bu 
darajada ko„p bo„lmas edi.