Мавзу. Ишлаб чиқариш харажатлари ва фойда

II. Ишлаб чиқариш ҳажмининг ўзгаришига боғлиқлик даражасига кўра

• Доимий харажатлар – ишлаб чиқариш ҳажмига боғлиқ бўлмай, ҳатто маҳсулот ишлаб чиқарилмаганда ҳам сарфланадиган харажатлар.
• Ўзгарувчи харажатлар – ишлаб чиқариш ҳажмига тўғридан-тўғри боғлиқ бўлади.
• доимий ва ўзгарувчан харажатлар йиғиндиси умумий ёки ялпи харажатларни ташкил қилади.

Доимий харажатлар	Ўзгарувчи харажатлар
Бошқарув ходимлар маоши
Корхона тўлов мажбуриятлари	Хом-ашё
Солиқлар	Материал
Амортизация ажратмалари	Ёнилғи
Ижара ҳақи	Транспорт хизмати
Қўриқлаш хизмати харажатлари	Ишчилар иш ҳақи ва шу кабилар учун харажатлар

III. Маҳсулот нархига қўшилиш характерига кўра

• Тўғри ёки бевосита харажатлар – бевосита маҳсулот таннархида акс этади, нарх таркибига киради.
• Эгри ёки билвосита харажатлар – маҳсулот таннархида акс этмайди, маҳсулот нархига устама ҳисобланади.

2. Ўртача харажатлар ва уларнинг турлари.

• Маҳсулот (ёки хизмат) бирлигини ишлаб чиқаришга сарфланган харажатлар ўртача харажатлар деб аталади.
• Ўртача харажатларнинг турлари
• Ўртача умумий харажатлар (АТC)
• Умумий ёки ялпи харажатларнинг (TC) ишлаб чиқарилган товарлар (Q) миқдорига нисбати, яъни: ATC = TC / Q
• Ўртача доимий харажатлар (AFC)
• Доимий харажатларнинг (FC) ишлаб чиқарилган товарлар (Q) миқдорига нисбати, яъни: AFC = FC / Q
• Ўртача ўзгарувчи харажатлар (АVC) 
• Ўзгарувчи харажатларнинг (VC) ишлаб чиқарилган товарлар (Q) миқдорига нисбати, яъни: AVC = VC / Q

Маҳсулот бирлигини ишлаб-чиқаришга қилинадиган сарф-харажатларни ҳисоблаш учун ўртача умумий, ўртача доимий ва ўртача ўзгарувчан харажатлар тушунчаларидан фойдаланилади.