Mavzu: ishchi kuchi qiymati statistikasi reja: Ishchi kuchining qiymati tushunchasi va uning ko’rsatkichlari tizimi

Ishlangan vaqt uchun mehnat haqi to’lash quyidagilarni qamrab oladi:

• vaqtbay ishlovchilarga ishlangan vaqt uchun ish haqi to’lash;
• vaqtbay ishlovchilarga rag’batlantiruvchi qo’shimcha to’lovlar to’lash;
• ishbaychilar ish haqi;
• ustama ishdan tashqari soatlarda, tungi vaqtda ishlaganligi uchun, grafik, bayram kunlari uchun qo’shimcha to’lovlar;
• komission to’lovlar;
• turli qo’shimcha to’lovlar (staj, malaka, brigadaga boshchilik qilganlik, shogirdlarni o’qitganlik uchun; ish sharoitining zararliligi uchun va indeksatsiya to’lovlari).

Ishlanmagan vaqt uchun to’lovlar quyidagilarni o’z ichiga oladi:

• haq to’lanadigan davlat bayrami kunlari;
• navbatdagi ta‘tillarga haq to’lash;
• boshqa haq to’lanadigan ta‘tillar;
• mukofotlar (mavsumiy, yillik, foydadagi ishtirok, shuningdek, ta‘tilga qo’shimcha to’lovlar).

Ish haqi ikki variantda hisoblanadi:

• yalpi (soliqlar va majburiy to’lovlar chegirilguncha);
• sof (soliqlar va to’lovlar chegirilgandan so’ng).

Asosiy ish haqi haqiqiy bajarilgan ishlar uchun to’lovlardan iborat bo’ladi, qo’shimcha ish haqi esa shu korxonada ishlovchi xodimlarning bilvosita daromadlarini ifodalaydi. Asosiy ish haqi egallab turgan lavozim, ma‘lumot va malaka darajasi, staj va boshqalar ajarilayotgan ishning murakkabligiga bog’liq bo’ladi.
Qo’shimcha ish haqi me‘yor (norma)ni oshirib bajarganlik uchun to’lanadigan haq va narx-navoning o’sishi munosabati bilan turmush darajasini saqlash uchun qo’shimcha to’lovlarni o’z ichiga oladi. Asosiy va qo’shimcha ish haqidan tashqari bir oylik maosh miqdorida yilda bir ikki marta taqdirlov puli sifatida beriladigan bonuslar mavjud.
Xalqaro statistikada, qoidaga ko’ra, ish haqi bir xodim hisobiga emas, bir kishi-soatiga ko’ra aniqlanadi. Sababi shundaki, dunyo mamlakatlarining ko’pida xodimlarning sezilarli qismi to’liq ish vaqtida band bo’lmaydi. Ish haqi dinamikasini o’rganishda ish haqining rivojlanish tendensiyasini aniqlash imkonini beradigan indeks usulidan keng foydalaniladi.
Ish haqi ko’rsatkichlarini tavsiflashda nominal va haqiqiy (real) ish haqini farqlash lozim. Nominal ish haqi ish haqining muvofiq qiluvchi davr narxlarida puldagi ifodasidir. Real ish haqi nominal ish haqi xarid qobiliyatining puldagi ifodasi, ya‘ni mazkur ish haqiga sotib olish mumkin bo’lgan iste‘mol tovar va xizmatlarning yig’indisidir.