Mavzu: Investitsiya loyihalarini moliyalashtirishning xorij tajribalari

Kreditlarni moliyalashtirish kreditlar va zayomlar shaklida bo'lishi mumkin. Obligatsiya krediti obligatsiyalar chiqarilishi asosida tashqi qarzni anglatadi. Obligatsiya - bu uning egasining belgilangan qimmatli qog'ozning nominal qiymatini belgilangan foizlarsiz yoki foizlar to'lamasdan (chegirma obligatsiyalari) qaytarib berish huquqini tasdiqlovchi qimmatli qog'oz. Ostida kredit bo'yicha ssuda pul shaklida yoki tovar shaklida qaytarib berish asosida va odatda foizlar bilan tushuniladi. Agar bank o'z mablag'lari va qimmatli qog'ozlar chiqarilishi hisobiga o'z ehtiyojlarini qondira olmasa, bank kreditlarini jalb qilish ko'pincha investitsiyalarni tashqi moliyalashtirishning eng yaxshi usuli hisoblanadi. Kreditlar investitsiya loyihalarini moliyalashtirish manbai sifatida ijobiy va salbiy tomonlarga ega: ijobiy- ularni jalb qilishning yuqori hajmi va ulardan foydalanish samaradorligini sezilarli darajada tashqi nazorat qilish; manfiy - jalb qilish va qayta ishlashning qiyinligi, mulkning tegishli kafolati yoki garovini ta'minlash zaruriyati va boshqalar.


Lizing moliyaviy lizing (lizing) shartnomasi bo'yicha lizing beruvchi (lizing beruvchi) tadbirkorlik faoliyati turini anglatadi. Sotib olishga rozi ma'lum bir sotuvchining mulki va ijarachiga (lizing oluvchiga) ishbilarmonlik maqsadlarida vaqtincha foydalanish uchun haq evaziga beriladi. Lizingning ikki turi mavjud: operatsion (operatsion) va moliyaviy. Operatsion lizing agar mulk amortizatsiya muddatidan ancha qisqa muddatga ijaraga berilsa (odatda 2 yildan 5 yilgacha). Moliyaviy lizing- lizing to'lovlarini to'lash shartnomasi muddati davomida uskunaning to'liq qiymatini yoki uning katta qismini, lizing beruvchining qo'shimcha xarajatlari va foydasini qoplashni ta'minlaydi.
Davlat tomonidan moliyalashtirish Bu ko'pincha federal va mintaqaviy darajada tadbirkorlikni qo'llab-quvvatlash bo'yicha davlat dasturlari doirasida amalga oshiriladi. Investitsiyalarni davlat tomonidan moliyalashtirishning to'rtta asosiy turi mavjud: grantlar, aktsiyadorlik kapitallari, to'g'ridan-to'g'ri (maqsadli) kreditlash va kredit kafolatlarini berish.
Makrodarajada investitsiyalarni moliyalashtirishning turlaridan biri bu jamg’armalardir, ya’ni jamg’armalar hisobidan moliyalashtirish. Bunga misol qilib, “Tiklanish va taraqqiyot jamg’armasi”ni olamiz. Ushbu jamg’armaning mablag’lari quyidagi manbalar orqali to’planadi:
- O‘zbekiston Respublikasining asosiy makroiqtisodiy ko‘rsatkichlari prognozi va Davlat budjeti parametrlarini tasdiqlash vaqtida O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining qarorlari bilan strategik resurslarga belgilanadigan chegara narxdan jahon narxining oshishi natijasida tushadigan mablag‘lar;
- davlat mulkini xorijiy investorlarga chet el valyutasiga sotishda O‘zbekiston Respublikasining Davlat budjeti daromadlarini shakllantirishda hisobga olingan hajmlardan ortiqcha tushadigan mablag‘lar;
- Jamg‘armaning aktivlarini boshqarishdan, shu jumladan Jamg‘arma mablag‘larining bo‘sh qoldiqlarini joylashtirishdan keladigan daromadlar;
- qonun hujjatlariga muvofiq boshqa manbalar.
O‘zbekiston Respublikasi Tiklanish va taraqqiyot jamg‘armasining mablag‘lari uning O‘zbekiston Respublikasi Markaziy bankida ochilgan hisobvaraqlarida xorijiy valyutada shakllantiriladi. Jamg‘arma tijorat banklarni moliyalashtirishni taklif etiladigan investitsiya loyihalari hamda ochiladigan kredit liniyalarining samaradorligi va o‘zini qoplash muddatlarini hisobga olgan holda moliyalashtirish shartlari va Jamg‘arma mablag‘larini qaytarish mexanizmi to‘g‘risida imzolanadigan bosh bitimlar asosida amalga oshiradi. kreditlar berish va O‘zbekiston Respublikasi Tiklanish va taraqqiyot jamg‘armasining kredit liniyalarini ochish shuningdek, O‘zbekiston Respublikasi Tiklanish va taraqqiyot jamg‘armasi kreditlari tarkibini o‘zgartirish faqat O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining qarorlari asosida amalga oshiriladi.
Jamg‘armaning asosiy vazifalari quyidagilardan iborat:
- iqtisodiyotni rivojlantirish hamda ishlab chiqarishni tarkibiy jihatdan o‘zgartirish va modernizatsiya qilishdagi ustuvor vazifalarni amalga oshirishda hal qiluvchi ahamiyatga ega bo‘lgan g‘oyat muhim loyihalarni moliyalashtirish;
- strategik jihatdan muhim ahamiyatga ega bo‘lgan korxonalarni, birinchi navbatda iqtisodiyotning bazaviy tarmoqlarini yangilash va texnik jihatdan qayta qurollantirish dasturlarini kreditlash;
- yoqilg‘i-energetika kompleksi, kimyo sanoati, mashinasozlik va rangli metallurgiya tarmoqlarini texnik jihatdan qayta qurollantirishga hamda ishlab chiqarish sur’at va hajmlarini oshirishga yo‘naltirilgan loyihalar moliyalashtirilishini ta’minlash;
- birinchi navbatda istiqbolli, ammo yetarlicha rivojlanmagan hududlarda ishlab chiqarish va noishlab chiqarish infratuzulmasini shakllantirish bo‘yicha ijtimoiy jihatdan ahamiyatli milliy davlat dasturlari va loyihalarning amalga oshirilishini moliyalashtirish;
- kelajakda, birinchi navbatda qishloq hududlarida, yangi sanoat ishlab chiqarishlarini joylashtirish uchun ishlab chiqarish infratuzilmasini rivojlantirish va tiklash loyihalarini imtiyozli asosda, shu jumladan keyinchalik Davlat budjeti mablag‘lari hisobidan qoplash yo‘li bilan moliyalashtirish;
-respublikaning xalqaro kommunikatsiyalar tarmog‘iga integratsiyalashuvi uchun shart-sharoitlar yaratadigan, xalqaro transport yo‘laklari va jahon bozorlariga eng qisqa yo‘l bilan chiqishni ta’minlaydigan transport hamda telekommunikatsiyalar
infratuzilmasini modernizatsiyalash va rivojlantirishni moliyalashtirish;
-davlatning tashqi qarzlari bo‘yicha xalqaro moliya institutlari va xorijiy kreditorlar oldidagi majburiyatlarni muddatidan oldin to‘lashni moliyalashtirish^7;
-xalqaro moliya institutlari, respublika va xorijiy mamlakatlarning kredit muassasalari bilan loyihalarning qo‘shma moliyalashtirilishini tashkil etishni ta’minlash.¹
Yuklatilgan vazifalardan kelib chiqqan holda jamg‘arma quyidagi funksiyalarni bajaradi:
1)kelajakda, birinchi navbatda qishloq hududlarida, yangi sanoat ishlab chiqarishlarini joylashtirish uchun ishlab chiqarish infratuzilmasini rivojlantirish va tiklash loyihalarini tuziladigan shartnomalar asosida kreditlaydi;
2)davlatning tashqi qarzlari bo‘yicha xalqaro moliya institutlari va xorijiy kreditorlar oldidagi majburiyatlarni muddatidan oldin to‘lash uchun O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligiga qaytarib bermaslik asosida mablag‘larni beradi;
3)yangi tashkil etilayotgan moliyaviy institutlar hamda iqtisodiyotning bazaviy tarmoqlarida xorijiy investitsiyalar ishtirokida strategik ahamiyatga ega bo‘lgan korxonalarning ustav kapitaliga investitsiya kiritadi (korxona yoki tashkilot ustav kapitali (fondi)ning 25 foizidan ko‘p bo‘lmagan miqdorda)
Yana bir makrodarajada moliyalashtirish manbalaridan biri bu- investitsiya fondlari. Investitsiya fondlari bu bir qator individual investorlar tomonidan to'lanadigan kapital aktsiyalari bo'lib, ular birgalikda aktsiyalar va obligatsiyalarga sarmoya kiritish uchun ishlatiladi. Investitsiya fondining ikkita asosiy turi ochiq va yopiq turlari mavjud.²
Investitsiya fondlaridan foydalanish sarmoyadorlar uchun mashhur strategiya hisoblanadi. Eng mashhur global investitsiya fondlari qatoriga USA Capital Growth Fund, Polaris Global Value Fund va Steward Global Equity Income Capital fondlari kiradi.
Investitsiya fondida har bir investor o'zlarining shaxsiy aktsiyalariga egalik qiladi, ammo ular fonddagi mablag' qayerga yo'naltirilganiga hech qanday ta'sir ko'rsatmaydilar. Bu investitsiya menejeriga bog'liq bo'lib, u qaysi aktivlarni sotib olish yoki sotishni, qancha va qachon bo'lishini hal qiladi.
Sarmoyadorlar investitsiya fondini fondning maqsadiga asoslanib qaror qiladilar - bu odatda maqsadli jug'rofiy hudud yoki sanoatning alohida tarmoqlari. O'zaro fondlar, birja ayirboshlash fondlari va to'siq fondlarini o'z ichiga olgan investitsiya fondlari turli xil shakllarga ega. Ular ochiq yoki yopiq bo'lishi mumkin.
Ochiq maqsadli mablag'lar odatda investorlar orasida eng mashhurdir. Jamg'arma aktsiyalarining soni ancha ravshan - ochiq fondlar istalgan vaqtda investorlarning talablarini qondirish uchun aksiyalarni chiqarishi va sotib olishi mumkin. Shuningdek, aktsiyalar to'g'ridan-to'g'ri fonddan sotib olinishi yoki sotilishi mumkin. Yopiq mablag'lar faqat bozorda sotib olinishi yoki sotilishi mumkin bo'lgan belgilangan miqdordagi aktsiyalarni chiqaradi.³
O’zbekiston Respublikasining “Investitsiya va pay fondlari to’g’risida”gi Qonunida investitsiya fondlariga quyidagicha ta’rif beriladi: “Investorlarning pul mablag‘larini jalb etish va ularni investitsiya aktivlariga qo‘yish maqsadida aksiyalar chiqarishni amalga oshiruvchi yuridik shaxs — aksiyadorlik jamiyati investitsiya fondidir”.⁴
Investitsiya fondi o‘z faoliyatini qimmatli qog‘ozlar bozorini tartibga solish bo‘yicha vakolatli davlat organi tomonidan beriladigan litsenziya asosida amalga oshiradi.
Investitsiya fondining faoliyatidagi cheklovlar. Investitsiya fondi:
- faoliyatni litsenziya olmasdan amalga oshirishga;
- korporativ obligatsiyalar va infratuzilma obligatsiyalari, shuningdek imtiyozli aksiyalar chiqarishga;
- investitsiya fondi sof aktivlarining 10 foizidan ortig‘ini bir emitentning qimmatli qog‘ozlariga yoki mas’uliyati cheklangan jamiyatning ulushiga investitsiya qilishga;
- to‘lanishi lozim bo‘lgan qarzlarning jami hajmi kredit va (yoki) qarz bitimi imzolangan sanadagi investitsiya fondi sof aktivlari qiymatining 15 foizidan oshib ketgan taqdirda, kredit va (yoki) qarz mablag‘larini jalb etishga (bunda kredit va (yoki) qarz muddati uch oydan oshib ketmasligi kerak);
- kafil bo‘lishga, mol-mulkni yoki mulkiy huquqlarni garovga qo‘yishga;
- tashkiliy-huquqiy shakli o‘z ishtirokchilarining qo‘shimcha javobgarligini nazarda tutadigan xo‘jalik jamiyatlarining qimmatli qog‘ozlariga va ulushlariga investitsiyalarni amalga oshirishga;
- ishonchli boshqaruvchi, auditorlik tashkilotlari tomonidan chiqarilgan qimmatli qog‘ozlarga investitsiyalarni amalga oshirishga, shuningdek ularning ustav kapitalidagi ulushlarini olishga;
- boshqa investitsiya fondlarining aksiyalarini olishga va ularga ega bo‘lishga;
- investitsiya faoliyati bilan bog‘liq bo‘lmagan bitimlar tuzishga, opsionlar yoki fyucherslar olishga;
- umumiy summasi fond sof aktivlarining 10 foizidan ortiq investitsiyalarni amalga oshirishga (bundan qimmatli qog‘ozlarga qo‘yish mustasno) haqli emas.