mavzu: investitsiya faoliyatida kapital qurilish – mavzu: Kapital qurilish va kapital qo‘yilmalar. Reja

18 – MAVZU: INNOVATSION LOYIHALARNI VENCHURLI 
MOLIYALASHTIRISH 
  
        1.  Venchurli moliyalashtirish jarayoni tarkibi 
        2.  Venchurli moliyalashtirishda yuzaga keladigan innovatsion risklar va 
ularni boshqarish 
        3.  Ilmiy,  ilmiy-texnologik  parklar  va  boshqa  tashkiliy-huquqiy 
shakldagi parklar 
 
1. Venchurli moliyalashtirish jarayoni tarkibi 
Zamonaviy  ma’noda  xususiy  biznesni  moliyalashtirishning  alternativ  manbai 
sifatida  venchur  kapitali  AQShda  50-yillarning  o‘rtalarida  paydo  bo‘lgan.  "Venchur 
kapitali"  atamasi  zamonaviy  biznes  amaliyotiga  allaqachon  kirib  kelgan  va  ushbu 
hodisa  rivojlangan  mamlakatlarda  katta  nisbatlarga  ega  bo‘lib,  texnik  va  tashkiliy 
dizaynga ega bo‘ldi. Venchurli kapital ikki xil xususiyatga ega: bir tomondan bu risk 
va  yangi  yutuqlarni  qo‘lga  kiritish  uchun  urinish,  ikkinchi  tomondan  yo‘qotishni 
emas, balki kapitalni ko‘paytirish istagi. Umumiy biznesda o‘z ulushiga ega bo‘lgan 
venchur  kapitali  egasi  tavakkalchilikni  baham  ko‘radi.  Kompaniya  muvaffaqiyatga 
erishsa, foydaning tegishli qismini oladi. Xatarning yuqori darajasi hisobga olinsa, u 
qoida  tariqasida  biznesga  qiziqish  bildiradi,  chunki  u  o‘zi  uchun  investitsiyalaridan 
yuqori daromad olish imkoniyatini ko‘radi. 
Venchur  kapitalining  birinchi  namoyondalari,  amerikalik  iqtisodchilar 
J.V.Fenn, N. Layang, S. Prauz, P.Jonson venchur kapitalni ishlab chiqarish va sotish 
bosqichida katta o‘sish potensialiga ega bo‘lgan innovatsion kichik biznesning ustav 
kapitalini moliyalashtirish deb ta’rifladilar.  
Venchurli  investitsiya  jarayoni  ishtirokchilarining  eng  taniqli  professional 
tashkiloti  –  Yevropa  venchur  kapitallari  assotsiatsiyasi  (YEVCA)  "venchur  kapital" 
tushunchasiga  quyidagi  ta’rifni  taklif  etadi:  "Xususiy  korxonalarga  bir  vaqtning 
o‘zida  ularning  rivojlanishi,  kengayishi  va  qayta  tashkil  etilishida  katta  o‘sish 
potensialini  namoyish  etadigan  professional  firmalar  tomonidan  berilgan  kapital
1
". 
Venchur  kapitali  deganda  qimmatli  qog‘ozlari  fond  bozorida  kotirovkalanmagan 
 
1
 Voronov V. A., Ivina L. V. Osnovnie ponyatiya i termini venchurnogo finansirovaniya. M., 2002. 

---

yosh  kompaniyalarning  investitsiyalarini  amalga  oshiradigan  va  bir  vaqtning  o‘zida 
ularni  boshqarishda  ishtirok  etadigan  ixtisoslashgan  firmalar  tomonidan  investitsiya 
qilingan  kapital  sifatida  belgilanishi  mumkin.  Maqsad  –  investitsiyalarning  yuqori 
rentabelligidir. 
Aslida,  venchur  kapitalini  shakllanishining  dastlabki  bosqichida  bo‘lgan 
kompaniyalarga,  ularni  kengaytirish  va  modernizatsiya  qilish  uchun  mavjud 
korxonalarga,  yirik  korporatsiyalar  yoki  xususiy  firmalar  tarkibiga  kiradigan  ayrim 
korxonalarni  moliyalashtirish  uchun  besh  yil  davomida  taqdim  etiladigan  uzoq 
muddatli  investitsiyalar  manbai  sifatida  tavsiflash  mumkin.  "Venchur  kapitali" 
tushunchasiga ko‘ra, yuqori darajadagi tavakkalchilik va yuqori daromadni o‘z ichiga 
olgan 
innovatsion 
tadbirkorlikka 
sarmoya 
kiritish 
uchun 
mo‘ljallangan 
moliyalashtirish  manbalarining  umumiyligini  tushunish  maqsadga  muvofiqdir. 
Kichik  hajmdagi  venchur  kapital  innovatsion  korxonalar,  qoida  tariqasida,  ilmiy 
g‘oyalarni ishlab chiqish va ularni yangi texnologiyalar va mahsulotlarga aylantirish 
bilan band. Bunda ular oddiy kichik korxonalardan farq qiladi. 
Venchur  innovatsiyalarni  rivojlantirish  ikkita  asosiy  shartni  talab  qiladi: 
venchur  moliyalashtirishning  mavjudligi  va  venchur  faoliyatining  to‘g‘ri  tashkiliy 
shaklini  tanlash.  Innovatsiyalarni  rivojlantirish  va  joriy  etishni  moliyalashtirishning 
asosiy  usuli  asta-sekin  venchur  investitsiyalariga  aylanishi  kerak,  chunki  ilgari 
iqtisodiyotning  ushbu  sektori  tayanadigan  markazlashtirilgan  moliyalashtirish  bozor 
iqtisodiyoti  sharoitida  o‘z  o‘rnini  yo‘qotmoqda.  Innovatsiyalarni  rivojlantirish  va 
joriy  etishni  moliyalashtirishning  asosiy  usuli  asta-sekin  venchur  investitsiyalariga 
aylanishi  kerak,  chunki  ilgari  iqtisodiyotning  ushbu  sektori  tayanadigan 
markazlashtirilgan  moliyalashtirish  bozor  iqtisodiyoti  sharoitida  o‘z  o‘rnini 
yo‘qotmoqda.  Venchur  kapital uchta  asosiy o‘qga  bo‘linadi, ularsiz ushbu  iqtisodiy 
toifaning  mavjudligi  umuman  mavjud  bo‘lishi  mumkin  emas.  Xususan,  bu 
quyidagilarni anglatadi: 
- amaliy risklar muhiti; 
- daromadning yuqori darajasi; 
- venchur investitsiya kiritish jarayoni. 

---

Shuni  ta’kidlash  kerakki,  ushbu  uchta  o‘qning  barchasi  ham  uni  qo‘llaydigan 
mamlakat  va  «venchur  kapital»  toifasini  baholashda  tanlangan  yondoshuvdan  qat’i 
nazar o‘zgarmas bo‘lib qoladi. 
O‘zbekistonda  o‘tish  davri  sharoitida,  qattiq  raqobat  sharoitlari  va 
korxonalarning vayron bo‘lishi ehtimoli yangi texnologiyalarni, mahsulotlarni, ishlab 
chiqarishni  tashkil  etish  va  boshqarish  usullarini  joriy  etishni  talab  qilganda, 
innovatsiyalarni o‘zlashtirishning yanada samarali shakllarini qo‘llash zarur. Bunday 
variantlardan biri venchur kapitaldir (18.1 – rasm).