|
2. Venchurli moliyalashtirishda yuzaga keladigan innovatsion risklar va ularni
boshqarish
Innovatsion risklar, birinchi navbatda, tubdan yangi tovarlar, xizmatlarni ishlab
chiqarishga investitsiya qilish, yangi texnologiyalarning rivojlanishi bilan bog‘liq
bo‘lgan yo‘qotishlar ehtimoli, chunki ularning yangiliklari va farqlari tufayli yakuniy
iste’molchini topa olmaydilar. Shu bilan birga, har bir innovatsion loyihaning o‘ziga
xos xavf-xatar turlari mavjud, ular loyihaning bosqichlariga, o‘ziga xoslik darajasiga
va nihoyat, qamrov doirasiga bog‘liq. Venchur moliyalashtirish doirasida innovatsion
loyihani amalga oshirishning 1-bosqichi loyiha g‘oyasini shakllantirish va loyihaga
sarmoya kiritish to‘g‘risida qaror qabul qilish o‘rtasidagi vaqt oralig‘i sifatida ko‘rib
chiqilishi kerak. Ushbu bosqichda quyidagi risklar yuzaga kelishi mumkin:
- yangilik riski – ishlab chiqarilgan mahsulot yoki xizmatning mutlaqo yangi
sifati analoglarning mavjudligi sababli yo‘q bo‘lib ketish xavfi. Shuning uchun
bunday mahsulotlar uchun bozorni oldindan baholash juda muhim va ixtiro qilingan
mahsulot (xizmat) ning asosiy parametriga almashtiriladigan mahsulotlar yo‘qligiga
ishonch hosil qilish kerak.
- asoslanganlik riski – bu mutlaqo yangi mahsulot, noqulayligi, yuqori narxi,
unga ehtiyojning yetishmasligi va boshqalar tufayli butunlay talab qilinmaydigan
bo‘lib qolishi mumkin bo‘lgan holat.
- egalik qilish riski – bu investitsiyalarni oluvchilar o‘z g‘oyalarini
investorlarga topshirish vaqtida, ixtirochining ma’lumot va qonuniy qobiliyatsizligi
tufayli mulkka investorga o‘tish imkoniyati bilan bog‘liq bo‘lgan risk.
Innovatsion risklarni boshqarish riskning boshlang‘ich darajasini maqbul
darajaga tushirishga yo‘naltirilgan aniq innovatsion korxona uchun iqtisodiy jihatdan
samarali tavsiyalar va tadbirlarni ishlab chiqish va amalga oshirishni o‘z ichiga oladi.
Innovatsion loyihani venchur moliyalashtirish jarayonida ushbu risklarni
boshqarish quyidagi vazifalarni o‘z ichiga oladi
2
:
1) innovatsion loyiha xavfini baholashning mavjud usullarini ko‘rib chiqish;
2) innovatsion loyihaning mumkin bo‘lgan xavflarini aniqlash;
3) loyiha xavflarini sifatli va miqdoriy baholash;
4) xavflarni kamaytirish va tekislash;
5) yuzaga keladigan xatarlarni boshqarish va monitoring qilish.
Risklarni boshqarish, risklarni baholash, innovatsion korxonaning potensiali va
faoliyat ko‘rsatadigan muhitini texnik, texnologik va iqtisodiy tahlil qilish, biznes
uchun amaldagi normativ-huquqiy bazani, tahlilning iqtisodiy va matematik usullari
va boshqa tadqiqotlar natijalariga asoslanadi. Risklarni boshqarish innovatsion firma
uchun quyidagi imkoniyatlarni yaratadi:
✓ kompaniya uchun salbiy voqealar bilan bog‘liq yuzaga kelishi mumkin bo‘lgan
vaziyatlarni, risk bilan bog‘liq vaziyatlarni, natijada maqsadlariga erisha olmagan
vaziyatlarni aniqlash;
✓ istalmagan voqealar bilan bog‘liq bo‘lishi mumkin bo‘lgan zararning
xususiyatlarini olish;
2
D. M. Minnulina, Yu. N. Zatsarinnaya. Upravleniye riskami kak faktor effektivnosti innovatsionnix
proyektov//Vestnik Kazanskogo texnologicheskogo universiteta. T. 17. № 10. 2014.
✓ qarorni tayyorlashda oldindan rejalashtirish va kerak bo‘lganda riskni maqbul
darajagacha kamaytirish choralarini ko‘rish;
✓ qaror qabul qilishda, dastlabki baholash va risklarni boshqarish bilan bog‘liq
harajatlarni hisobga olish;
Risklarni boshqarish deganda, noto‘g‘ri qaror qabul qilish xavfini kamaytirish
va tadbirkor tomonidan qabul qilingan qarorlarni amalga oshirish jarayonida noxush
rivojlanishning mumkin bo‘lgan salbiy oqibatlarini kamaytirishga qaratilgan
faoliyatni tayyorlash va amalga oshirish jarayoni tushuniladi.
Innovatsion
korxonada
risklarni
boshqarish
qabul
qilinadigan
risk
tushunchasiga asoslanadi, bu bizga xavf darajasiga oqilona ta’sir ko‘rsatish va uni
korxona uchun maqbul qiymatga yetkazish imkonini beradi. Albatta, ehtimol yuzaga
kelishi mumkin bo‘lgan risk haqida bilish juda muhim, ammo uning innovatsion
korxona natijalariga ta’sirini aniqlash, voqea ro‘y berishi ehtimolini va uning
kompaniyaning iqtisodiy ahvoliga qanday ta’sir qilishini aniqlash muhimroqdir.
Innovatsion faoliyatni amalga oshirishda riskni boshqarishning konseptual
yondoshuvi – bu xatarli vaziyatda ushbu faoliyatning mumkin bo‘lgan oqibatlarini
aniqlash; xatarlar ta’sirining oldini olish, oldini olish yoki kamaytirish choralarini
ishlab chiqish; faoliyatni xavf-xatarlarga moslashtirishning bunday tizimini amalga
oshirish, uning yordamida nafaqat salbiy ehtimoliy natijalar zararsizlantirilishi yoki
qoplanishi, balki innovatsion faoliyatdan yuqori tadbirkorlik daromadlari olish
imkoniyati maksimal darajaga ko‘tariladi.
Risklarni boshqarish korxona faoliyatidan alohida ko‘rib chiqilishi mumkin
emas, chunki u ushbu faoliyatning ajralmas tarkibiy qismi hisoblanadi, risklarni
boshqarish innovatsion maqsadlarga erishishda boshqaruv tuzilmalariga yordamdir.
Risklarni boshqarish tashkilotdan qo‘shimcha harajatlarni talab qiladi, ammo ular
oqilona risklarni boshqarish orqali olinadigan qo‘shimcha foyda bilan qoplanadi.
Korxonalar jarayonida risklarni boshqarish ma’lum prinsiplarga asoslanadi,
ularning asosiylari 18.2-rasmda keltirilgan. Muayyan prinsiplarning ustuvorligi
to‘g‘risida gapirish juda qiyin, chunki risklarni samarali boshqarish uchun rasmdagi
barcha tamoyillarga rioya qilish kerak.
Do'stlaringiz bilan baham: |
