|
Ijtimoiy ishlab chiqarish iqtisodiy samaradorligini baholashning mezoni bo‘lib ishlab chiqarish xarajatlari yoki ishlab chiqarishda qo‘llanilgan resurslarga nisbatan milliy daromadni maksimal ko‘paytirish hisoblanadi. Kapital qo‘yilmalar samaradorligi muammosi doimo dolzarb bo‘lgan va unga nafaqat fanda, balki amaliyotda ham katta e’tibor berilgan. Sobiq ittifoq Fanlar akademiyasi Iqtisodiyot institutida qator yillar davomida kapital qo‘yilmalari samaradorligini aniqlash sohasida ilmiytadqiqot ishlari olib borilgan.
Ijtimoiy ishlab chiqarish iqtisodiy samaradorligini baholashning mezoni bo‘lib ishlab chiqarish xarajatlari yoki ishlab chiqarishda qo‘llanilgan resurslarga nisbatan milliy daromadni maksimal ko‘paytirish hisoblanadi. Kapital qo‘yilmalar samaradorligi muammosi doimo dolzarb bo‘lgan va unga nafaqat fanda, balki amaliyotda ham katta e’tibor berilgan. Sobiq ittifoq Fanlar akademiyasi Iqtisodiyot institutida qator yillar davomida kapital qo‘yilmalari samaradorligini aniqlash sohasida ilmiytadqiqot ishlari olib borilgan.
Natijada akademik T.S.Xachaturovning ilmiy rahbarligida kapital qo‘yilmalarining iqtisodiy samaradorligini aniqlashning Namunaviy (tipovoy) metodikasi1 va sohaga xarajatlarning samaradorligini aniqlashning vaqtinchalik metodikasi ishlab chiqilgan. Keyinroq, 1990 yillarda boshqa metodikalarni tayyorlash bo‘yicha urinishlar bo‘lgan, biroq ular muvaffaqiyatli chiqmaganligi uchun amaliyotda keng qo‘llanilmagan. T.S.Xachaturovning ilmiy rahbarligida ishlab chiqilgan va o‘sha vaqtdagi tegishli yuqori organlar tomonidan ma’qullangan va tasdiqlangan kapital qo‘yilmalar iqtisodiy samaradorligini aniqlashning Namunaviy (tipovoy) metodikasi keng qo‘llanilgan va undan hozirgi vaqtda ham foydalanilmoqda.
Investitsiyalar korxona ishlab chiqarish salohiyatini
rivojlantirish va mustahkamlash vositasi sifatida
Ishlab chiqarish nazariyasi va umuman makroiqtisodiyotda investitsiyalar yangi kapitalni (ishlab chiqarish vositalari hamda inson kapitali qo‘shib hisoblanganda) yaratish jarayonidir.
Moliya nazariyasida esa investitsiya deganda real yoki moliyaviy aktivlarni ohsh tushuniladi, ya’ni bugungi sarflarning maqsadi kelajakda daromad olish bo‘lib hisoblanadi Boshqacha so‘z bilan aytganda, investitsiyalar - muayyan qiymatni, bo'lishi noaniq bo'lgan kelajak qiymatga ahnashishdir.
Lorens Dj. Gitman va Maykl D. Djonkning “Investitsiyalash asoslari” (M. “Delo” nashriyoti - 1997) kitobida investitsiyalarga quyidagicha ta’rif beriladi Investitsiya mohyaviy natijalar olishni ko'zlab aksiya va obligatsiyalarni sotib ohshni anglatadi bular real aktivlarni belgilaydi, masalan, u yoki bu tovarni ishlab chiqarish va sotish uchun mashinalar olishni nazarda tutadi Umuman keng ma’noda ittvestitsiyalar mamlakat iqtisodiyotini o'stirish va rivojlantirishni mohyaiashtirish uchun zarar bo'ladigan mexanizmlami ta’minlaydi.
Ma’lumki, “Investitsiyalar” tushunchasi iqtisodiyot uchim yangi tushuncha emas. Bugungi kunda “Investitsiyalar” tushunchasitiing ma’nosioi anglash, uning mohiyatini to'g'ri tahlil qilish muhim ahamiyatga ega. Sobiq iqtisodiy tuzum davrlarida investitsiyalar tushunchasi ko'proq kapital qo'yihnalar bilan bog'lanib, kapital qurilishlar, kapital ta’mirlashlar va ilmiy-texnika taraqqiyoti uchun sarflanadigan kapital qo'yihnalarini anglatar va bu qo'yilmalar asosan markazlashgan fondlar va davlat budjetidan yuqori davlat idoralari tasdiqlagan rejalar asosida ajratflar edi.
Investitsiyalaming o'sish sur’atlari ko'p omillarga bog'liq. Avvalambor, investitsiyalar hajmi olingan daromadni iste’mol va jamg'armaga taqsimlanishiga bog'liq. Aholini o'rtacha daromadi past bo'lgan holda ulaming asosiy qismi (70-80%) iste’molga sarflanadi.
Aholi daromadlarini o'sib borishi, jamg'arishga yuboriladigan qismni ortib borishiga sabab bo'ladi. Umumiy daromadda jamg'arish ulushining ortib borishi investitsiyalar hajmini o'sishiga olib keladi va aksincha. Ammo bu shart ahoUni davlatga ishonchi yuqori bo'lganda, davlat fuqarolaming investitsion faolligini ta’minlaganda va kalblatlaganda bajariladi Investitsiyalar hajmiga kutilayotgan daromad normasi ham ta’sir ko'rsatadi, chunki ko'rilayotgan foyda investitsiyalashga undaydi.
XULOSA
Turli mulk egalarining mablag‘lari, yangidan tashkil etilayotgan fondlarning ulushi, chet el investitsiyalarining miqdori ortib boradi. Albatta, bu borada har bir mamlakatning investitsiya siyosati hal qiluvchi rol o'ynaydi. Investitsiya manbalarini tashkil etishda mamlakat iqtisodiyotining barqarorligi, milliy valuta birligini konvertrlanishi, tashqi iqtisodiy munosabatlarning rivojlanishi, aholi ehtiyojining ishlab chiqarish hisobiga qondirilishi va boshqalar muhim rol o'ynaydi.
O'zbekiston Respublikasining “Investitsiyaviy faoliyat to'g'risida” gi qonunmmg 2-moddasiga muvofiq, investitsiyalar iqtisodiy va boshqa laoliyat obyektlariga qo'yiladigan material va nomaterial farovonlik ularga bo'lgan huquq bo'lib xizmat qiladi. Ba’zi bir tadbirkorlar investitsiyalar hisobiga do'kon yoki korxona sotib olishni nazarda tutadilar, boshqa birlari esa jihozlarni yoki uzluksiz liniyalami sotib olishni, qolgan yana biri aksiyalar paketini yoki qimmatbaho qog'ozlami sotib olishni, boshqalari esa, ta’lim darajasi va madaniy sharoitlarini rivojlantirishni, beshinchilari kitoblar, tangalar markalami sotib olishni nazarda tutadilar.
1. O‘zbekiston Respublikasining «Erkin iqtisodiy zonalar to‘g‘risida»gi Qonuni. 1996 yil 25 aprel.
2. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017 yil 7 fevraldagi «O‘zbekiston Respublikasini yanada rivojlantirish bo‘yicha Harakatlar strategiyasi to‘g‘risida»gi PF-4947-sonli Farmoni.
3. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2016 yil 26 noyabrdagi «Erkin iqtisodiy zonalar faoliyatini faollashtirish va kengaytirishga doir qo‘shimcha chora-tadbirlar to‘g‘risida»gi PF-4853-sonli Farmoni.
4. Mirziyoev Sh.M. Tanqidiy tahlil, qa’tiy tartib-intizom va shaxsiy javobgarlik-har bir rahbar faoliyatining kundalik qoidasi bo‘lishi kerak. -T.:«O‘zbekiston», 2017.-104 b.
5. Ortiqov A. Sanoat iqtisodi. Darslik. Toshkent, TDIU, 2009. 236 b.
6. Nazarova G.G‘, Xalilov X.X, Salixova N.M, Safarov N.Ch, Saidnazarov F.A. Erkin iqtisodiy hududlar. O‘quv qo‘llanma. T.:TDIU, 2011.–348 b.
7. Войтенко, Александр Иванович. Организация, управление и администрирование в социалной работе : учебник для студентов вузов, обучающихся по специалности "Социалная работа" / А. И. Войтенко, Е. И. Комаров. - М. : РИОР : Инфра-М, 2010. - 255 с. - (Высшее образование).
8. Пленкина, Вера Владимировна. Стратегический менеджмент [Электронный ресурс] : учебное пособие по направлению "Менеджмент" / В.
Foydalanilgan adabiyotlar
http://fayllar.org
Do'stlaringiz bilan baham: |
