Mavzu: intaktik shakl yasovchilarning ugmsi

Guruh: BTS-117 Fan nomi: Ona tili
Mavzu: intaktik shakl yasovchilarning UGMsi
Talaba: Mehribonov Amrulla Sunnat o’gli Tayyorlagan Taqdimoti

Reja:

• Shaxs-son qo’shimchalari.
• So’zlarning leksik va Grammatik ma’nosi.
• Egalik qo’shimchalari.
• Kelishik qo’shimchalari.

Shaxs-son qo’shimchalari

• Shaxs-son qo‘shimchalari. Fe’ldan anglashilgan ish-harakat va holatning so‘zlovchi, tinglovchi yoki o‘zgaga tegishli ekanini bildiruvchi qo‘shimchalarga shaxs-son qo‘shimchalari deyiladi.

So’zlarning leksik va Grammatik ma’nosi

• So‘zlarning leksik va grammatik ma’no hamda vazifasini shakillantiruvchi qo‘shimchalarning bu kabi umumiy va xususiy belgilari affiksal morfemalarni tasniflashda o‘ziga xos ahamiyat kasb etadi. Xususan,
• a) o‘zining xususiy va umumiy grammatik ma’nolariga ko‘ra muayyan kategoriyaga birlashuvchi shakl yasovchi affikslar so‘zlarning sintaktik munosabatini ta’minlashga xizmat qiladi. Masalan, otlardagi egalik, kelishik qo‘shimchalari, fe’llardagi shaxs-son qo‘shimchalari. Bunday kategorial shakl yasovchilar sintaktik shakl yasovchilar sifatida farqlanadi;

Egalik qo’shimchalari

• Egalik qo`shimchalari – ismlarga qo`shilib asos qismida ifodalangan narsaning belgisini, xusiyatini, harakat-holatini uch shaxsdan biriga qarashliligini bildirgan qo`shimchalar egalik qo`shimchalari deyiladi. birlik ko`plik I onam borishim onamiz borishimiz II onang borishing onangiz borishingiz III onasi borishi ona(lar)i borish(lar)i Undosh bilan tugagan ismlarga –im, -imiz, -ing, -ingiz, -i, -lari; unli bilan tugagan ismlarga –m, -miz, -ng, -ngiz, -si, -(lar)i qo`shimchalari qo`shiladi.

b) o‘zining kategorial va nokategorial belgilari tufayli so‘zning lug‘aviy ma’nosiga ta’sir etish bilan bir qatorda ularning sintaktik munosabatga kirishuvida ihstirok etadigan shakl yasovchilar lug‘aviy-sintaktik shakl yasovchilar sifatida farq-lanadi. Masalan, fe’llardagi sifatdosh, ravishdosh, harakat nomiga xos affikslar shular jumlasidandir; v) so‘zning lug‘aviy ma’no tarkibiga qo‘shimcha ma’no orttirish uchun xizmat qiladigan shakl yasovchilar lug‘aviy shakl yasovchilar sifatida ajratiiladi. Masalan, otlardagi son, sifatlardagi daraja, sonning ma’no turlarini hosil qiluvchi affikslar, fe’llardagi nisbat, bo‘lishli-bo‘lishsizlik shakllari shular jumlasidandir 

• b) o‘zining kategorial va nokategorial belgilari tufayli so‘zning lug‘aviy ma’nosiga ta’sir etish bilan bir qatorda ularning sintaktik munosabatga kirishuvida ihstirok etadigan shakl yasovchilar lug‘aviy-sintaktik shakl yasovchilar sifatida farq-lanadi. Masalan, fe’llardagi sifatdosh, ravishdosh, harakat nomiga xos affikslar shular jumlasidandir; v) so‘zning lug‘aviy ma’no tarkibiga qo‘shimcha ma’no orttirish uchun xizmat qiladigan shakl yasovchilar lug‘aviy shakl yasovchilar sifatida ajratiiladi. Masalan, otlardagi son, sifatlardagi daraja, sonning ma’no turlarini hosil qiluvchi affikslar, fe’llardagi nisbat, bo‘lishli-bo‘lishsizlik shakllari shular jumlasidandir 

Egalik qo’shimchasi

Kelishik qo’shimchalari

• Otlarga qo‘shilib, ularni o‘zidan keyin kelgan boshqa so‘zlarga tobelashtirib bog‘lab keladigan qo‘shimchalarga kelishik qo‘shimchalari deyiladi.

Xulosa

• Affiksal marfemalarning so‘z yasashda ishtirok etuvchi turi o‘zi qo‘shiladigan (o‘zak) asosning bevosita lug‘aviy ma’nosiga dahldorligi bilan shakl yasalishida ishtirok etadigan qo‘shimchalardan tubdan farqlanadi. Shu bois so‘z yasovchi affikslar so‘z shaklini o‘rganuvchi morfologiyada emas, balki so‘z yasalish bahsida tahlil qilinadi.

E’TIBORINGIZ UCHUN RAHMAT