jamlanish
Ichkilik ichish yoki fahsh ish qilish orasida ixtiyorli bo‗lgan kishi
ichkilik ichsa, mast bo‗lib fahsh ishlarni ham bajarishiga olib
keladi. Shu kabi boshqalarni mot qilish, munozarada g‗olib kelish,
mansabparastlik va manmansirash muhabbati kimgaki g‗olib kelsa,
uni iflosliklar ichiga boshlab boradi, qalbida yomonliklarning
jamlanishiga vosita bo‗ladi.
3.
Munozaraning
kelib chiqishi
Bu yomon axloqlarning barchasi dalillar, oyatlar va hadislarga
asoslangan holda «Rub‘ul muhlikot» bo‗limida zikr etiladi. Ushbu
o‗rinda esa, salbiy munozarani keltirib chiqaruvchi yaramas
xulqlarning bir qismini aytib o‗tamiz:
72
Munozarani keltirib chiqaruvchi
yaramas xulqlar
1. Hasad.
2.
Takabburlik
va o‘zni
odamlardan
ustun
qo‘yish
3. Hiqd
(gina-
kudurat)
4. G‘iybat.
5. O‘zni oqlash
6. Josuslik qilish va
odam-lardan ayb
qidirish.
7. Odamlarning
nochor holga tushib
qolganidan sevinib,
shodligiga g‘amgin
bo‘lish.
8. Nifoq
(ikkiyuzlamachilik)
9. Haqdan yuz o‘girish,
uni yoqtirmaslik hamda
nohaq narsada bardavom
bo‘lishga
harislik.
10. Riyo, xalqning mulohazasini
qilish, ularning qalbini o‘ziga moyil
etish va o‘zi tarafga
qaratish uchun harakat qilish.
1. Hasad.
Rasululloh (sollallohu alayhi vasallam): «Olov o‗tinni yegani kabi hasad ham
yaxshiliklarni yeydi»,
deganlar. Tortishuvchi hasaddan xoli bo‗lolmaydi. Chunki gohida
g‗olib bo‗lsa, gohida mag‗lub etilishi muqarrar. Ba‘zida uning so‗zi maqtalishi, ba‘zida
esa, boshqaning gapi maqtovga sazovor bo‗lishi mumkin. Modomiki, dunyoda biror
kishining ilmi va qarashlari boshqanikidan kuchli ekanini zikr qilish yoki «falonchi
sendan yaxshiroq qarashga va to‗g‗riroq fikrga ega», deyilish ehtimoli bor ekan,
tortishuvchi, albatta, raqibiga hasad qila boshlaydi va undagi ne‘matning zavol topishini,
odamlarning muhabbati va hurmat-ehtiromlari o‗zi tomonga ko‗chib o‗tishini chin dildan
xohlaydi. Hasad – olov-otash. Bas, kimki hasadga mubtalo bo‗lsa, bu dunyoda azobga,
iztirobga giriftordir. Oxiratdagi azobi esa, bu dunyodagidan bir necha barobar ziyodadir.
Shuning uchun ham Ibn Abbos: «Ilmni topgan joyingizda olaveringlar! Fuqaholarning
bir-birlariga qarshi aytgan so‗zlariga quloq solmanglar! Chunki ular og‗ildagi takalar
kabi urishaveradilar», deganlar.
2. Takabburlik
va o‘zni
odamlardan
ustun qo‘yish
Rasululloh (sollallohu alayhi vasallam) bir hadislarida: «Kim o‗zini buyuk sanasa,
Alloh uni kichraytiradi. Kim tavoze‘ ko‗rsatsa, Alloh uni yuksaltiradi»,116 deganlar.
Alloh taolodan rivoyat qilgan hadislarida esa: «Azamat Mening izorim, kibriyo esa,
ridoimdir. Bas, kim bu ikki narsada Men bilan talashsa, uning belini sindiraman», deya
marhamat qilganlar.
Tortishuvchi tenglaridan o‗zini ustun qo‗yish xastaligidan hech qachon qutulolmaydi.
Chunki u qadri keragidan ortiq bo‗lishini xohlaydi. Hatto majlislarda ham yuqorini,
davra to‗rini talashib, g‗avg‗o ko‗taradi. O‗zidan boshqalarni yuqori o‗rinlarga munosib
ko‗rmagani uchun, majlislarda baqir-chaqir qilib yuradi. Agar biror tor yo‗lakdan yurib
qolishsa, kim birinchi yurishini ham talashishadi. Ushbu qilmishlari bilan pastkash,
ayyor munozarachilar «ilmning izzat-obro‗sini saqlamoqchi» ekanliklarini ro‗kach qilib,
janjalli xorlik va tubanlikni Alloh va Uning payg‗ambarlari maqtagan tavoze‘ bilan
adashtirib yuborishdi. Shuningdek, Alloh nazdida yomon, jirkanch bo‗lgan kibrni din
izzati deb nomlashdi va natijada Alloh va Rasuli ko‗rsatmalariga zid ish qilishdi,
«hikmat» va «ilm» kabi so‗zlarni o‗zgartirib, xalqning zalolatga ketmog‗iga sababchi
bo‗lishdi.
74
Do'stlaringiz bilan baham: |