Mavzu: Imom al-g’azzoliyning

Handasa va 
hisob ilmi 
(geometri-ya 
va matemati-
ka). 
Bu ikkalasi, avval zikr etilganidek, o‗rganish muboh bo‗lgan ilm. 
Ularni o‗rganish faqatgina umumiy mazmum darajaga o‗tib ketishi 
mumkin bo‗lgan odamga man‘ qilinadi. Binobarin, bu ikki ilm bilan 
shug‗ullanuvchilarning ko‗pchiligi bid‘at chegarasigacha chiqib 
ketishgan. Ba‘zi odamlarni bu ilmlarni o‗rganishdan qaytarish 
ularning 
mahzurligi 
uchun 
emas 
(balki 
odamlarningirodasi 
zaifligidan). Bu hol suzishni bilmaydigan bolaning anhor bo‗yida 
turishidan yoki 
26 
Mantiq ilmi.
Bu ilm dalil va uning shartlari, had va uning darajalari haqida bahs 

---

 
yuritadi. 
27 
Ilohiyot ilmi. 
U Alloh subhonahu va taoloning zoti va sifatlari haqida 
bahsyurituvchi fandir. Bu fan kalom ilmi sanaladi. Faylasuflar 
ilohiyat fanidan ayri bir ilm yaratib, ajrab chiqishmagan. Balki 
ayrimlari kofir, ayrimlari bid‘atchi bo‗lib, mazhablargabo‗linib 
ketishgan. Mu‘tazila mustaqil ilm emas, balki uning ahli 
mutakallimlar, bahslashuvchilar va mutafakkirlardan iborat toifadir. 
Ular ham botil mazhablarga ajrab ketganlar. Faylasuflar ham xuddi 
shunday. 
28 
Tabiiy 
fanlar 
ilmi 

Bulardan ba‘zilari shariat va dinga teskari keladi. Ular ilm emas, 
balki jaholatdir. Yana ba‘zilari borliqdagi jismlarning xususiyatini, 
qanday qilib boshqa shaklga o‗tishlari va o‗zgarishlarini tadqiq qiladi. 
Bu narsa tabiblarning qarashiga o‗xshaydi. Faqat tabiblar inson 
tanasiga qanday kasallanish va qanday sog‗ayish xususiyatlari 
jihatidan, tabiiy fan olimlari esa, jismlarning o‗zgarishi va 
harakatlanishi jihatidan qaraydilar. Lekin tabibning ulardan afzalligi 
bor, chunki tabib inson salomatligi uchun harakat qiladi. Ammo 
tabiiy fan olimlarining ilmiga hojat yo‗qdir. U ilmlarni o‗rganishga 
ruxsat berilgani esa, bid‘atchilarning xom xayollaridan avom 
xalqning e‘tiqodlarini asrash uchundir 
29