Mavzu: Immunitet, oits va ovi haqida ma’lumot. Oitsni kelib chiqish tarixi, yuqish yo’llari va xafli guruhlar

24-расм.. СПИД вируси

SPID VIRUSNING XDYoTIY DAVRI
Virusning xayotiy davri 4 boskichdan iborat:

1. 
   Virion-virus bulakchasining xujayraga yopishishi (absorbsiyalanishi) va ichiga kirishi.
   
2. 
   Virus RNK sini ajratish, provirus — ikki ipchali dezoksiribonuklein kislota (DNK) sintez kilish va «xujayin» xujayrasi genomiga provirusning kirishi.
   
3. 
   RNKning sintez kilinishi, virus oksillarini shakllanishi.
   
4. 
   Yangi virus b^lakchasini xosil kilish — yetishtirish va uni tashkariga chikarish.
   

SPID VIRUSINING BONЩALARGA Yu^IShI VA YuKMASLIGI
SPID sindromini keltirib chikaruvchi viruslar bemor yoki virus tashuvchilardan boshka soglom odamlarga turli xil yullar bilan yukadi. Albatta uning kaysi joyda, kaysi a’zoda yoki suyukliklarda va kanday kuyuuklikda (konsentratsiyada) xamda kaysi xolatlarda yukishi mumkinligi turlichadir. Uning tarkalish tezligi va doirasi uziga xos ma’lum darajada boglikligi ilmiy izlanishlar va tajribalar orkali aniklangan.
Dunyo buyicha anik va oddiy tarkalish yullari birinchi galda jinsiy aloka kilish (vaginal - kin orkali va anal - tugri ichak orkali), virus tutuvchi kon va kon elementlari, sperma xamda donorlik a’zolari xisoblanadi.
Umuman yukish yullari tartib va xavotirligi jixatdan kuydagichadir:

1. 
   Jinsiy aloka kilish yuli (vaginal va anal).
   
2. 
   Zararlangan igna bilan in’eksiya kilish (narkotik moddani in’eksiya kilish, igna orkali jaroxatlanishlar).
   
3. 
   Ona-bola birligi (xomiladorlikda, tugish jarayonida, emizishda).
   
4. 
   Sperma orkali (jinsiy aloka, sun’iy uruglantirish).
   
5. 
   K°^{n va} kon elementlari orkali.
   
6. 
   Donorlik a’zolari va tukimalar orkali: sperma, buyrak, teri, soch, suyak kumigi, kuz shox pardasi, yurak kopkalari, pay va boshkalar orkali yukishi mumkin.
   
7. 
   Bulardan tashkari, tibbiyot xodimi igna orkali jaroxatlanganda uzida virus tutuvchi kon tomchilari yoki organizm suyukligidan teri xamda shillik pardaga tushganida yukishi mumkin.
   

Kuyidagi xolatlarda virus yukmasligi xisobga olingan: 1) odamlarning tasodifan yoki turmushda uzaro kontaktda bulishligi, 2) sulak orkali (?), 3) chivinlar, 4) bit va urin-kurpa kanasi orkali, 5)
145
basseyn-xovuz orkali, 6) oshxona anjomlari, 7) idish-tovoklar, 8) ovkat moddalari, 9) pardoz-andoz buyumlari orkali, 10) shuningdek virus tashuvchi odam bilan bir xonada bulgan xollarda 11) kiyim-kechak, 12) bemorni borib kurganda, 13) umumiy tualetdan foydalanganda yukmasligi aniklangan. Lekin 100% kafolat berish mumkin emas. Ayrim sharoit bulgan xolatda yukish extimoli bor.
SPID bilan kasallangan bemor
Virus yukggirmagan va yuktirgan ayol
Virus yuktirmagap va AFRIKA yuktirgan erkak Tskshirilmagan shaxslar Virus yuktirmagan va yuktirgan bolalar Jinsiy aloka Kon kuyish

25. 
    rasm. Sobik SSSRda birinchi bulib SPID bilan ogrigan
    

bemordan
virusnng tarkalishi (epidemik yullari zanjiri)

25. 
    rasm. SPID bilan ogrigan bemorning tashki kurinishi
    

ОНА ВА БОЛА МУАММОСИ
SPID virusining onadan bolaga kanday yullar bilan utishi yukorida kayd etilgan. VICh infeksiya bilan tugilgan bola, albatta katta gam-gussa keltiradi. Planetamizning birgina Afrika kitasining uzida 1993 yilda 700 OOO bola VICh infeksiya bilan tugildi va ularning kupchiligi tezda olamdan kuz yumdi.
Ma’lumki agarda ona virus tashuvchi bulsa, xomiladorlik orkali onadan bolaga SPID virusi 30-50% x.ollarda utishi mumknnligi kayd etilgan. Shuning uchun xam xar bir virus tashuvchi ayol yoki erkak ushbu masalada jiddiy uylab kurishlari kerak. Shu sababli ayol kishi kuyndagilarga rioya kilishi kerak:

1. 
   Uzida virus tashuvchi ayol xomiladorlikni oldini olish uchun konsultatsiyada bulishi kerak;
   
2. 
   Yukori xavf-xatarga ega bulgan xomilador ayollarni VICh infeksiya uchun tekshirish;
   
3. 
   Organizmda VICh infeksiya bulgan taadirda xomiladorlikni yukka chikarish;
   
4. 
   Organizmda VICh infeksiya bulgan emizikli ona bolasini emizmasligi
   

lozim.
VICh- iifeksiyaning laborator
7-sxema. SPID virusining diagnostikasi
immun tizimiga ta’sirlari (immun tankisligining Odam organizmida OITS
kelib chikishi) kasalligini keltirib chikaruvchi virus
(VICh) borligini aniklash uchun xozirgi kunda Respublikamizning barcha viloyat va shaxarlarida zamonaviy fan texnika yutuklaridan samarali foydalanilmokda. Buning uchun barcha
sharoitlar mavjud. Shuning uchun xam diagnostika maksadida turli xil usullardan (metodlardan) foydalaniladi. Jumladan:
Tekshiruv turlari: 1. Virusni izlab topish va ajratib olish.

2. 
   Krndagi virus, ya’ni «antigen» borligini aniklash.
   
3. 
   Virusga tegishli «antitela» borligini anikdash.
   
4. 
   Immunologik Uzgarishlar borligini aniklash.
   

Tekshirish kerak
bulgan suyukliklar: kon, kon plazmasi, limfa tugunlaridan olingan suyuklik, jinsiy suyuklik, sulak, orka miya suyukligi, kuz yoshi suyukligi.
Tekshirish lozim
bulgan metodlar: 1. Konda (suyuklikda) antitela borligini flyuorossistent usulida aniklash metodi.

2. 
   Molekular gibridlanish metodi bilan.
   
3. 
   Immunoferment usulida analiz kilish, immunoblastik tekshirish.
   
4. 
   Radioimmunopresipitatsiya usuli bilan.
   
5. 
   Flyuorossirlanadigan antitelani aniklash va boshkalar.
   

Ushbu usllar yordamida kuyidagilar aniklanadi:
T-limfotsitlarning mikdori aniklanadi, T-xelperlar va T- supressorlarning uzaro nisbatini tekshiriladi, teri ichiga yuborish yuli bilan allergik reaksiyani aniklash, blastgransformatsiya usuli, interferonlar borligi va mikdorini aniklash, immunoglobulinlarning kaysi darajada ekanligini bilishi va boshkalar.
Xulosa. Odam organizmida virus bor-yukligini aniklashda laboratoriya sharoitida yukori darajada aniklik bilan tekshiruv ishlarini olib borishlikning ax,amiyati nixoyatda katta. Chunki, olingan natijalar asosida kelgusi chora- tadbirlar belgilanadi. Tezda davolash va profilaktika ishlari boshlab yuboriladi. Ushbu ishlarning valeologik axamiyati shundaki, birinchidan bemorga tegishli tibbiy yordam kursatiladi, va yana eng muximi boshkalarga yukgirmaslik- profilaktik masalalar xal kilinadi.
148
Klinik kursatma va xavfli guruxlarni VICh-infeksiyaga tekshirish
Odamga VICh - virus yukkanligini aniklash uchun kuyidagi usullardan foydalaniladi va ana shu kursatmalar buyicha diagnoz Kuyiladi. Ular kuyidagilardan iborat:
Klinik belgilari buyicha kuyidagi shaxslarni tekshiruvdan utkaziladi:

1. 
   Agarda bemordagi mavjud limfatik tugunlarinig bir nechtasi kattalashgan bulsa.
   
2. 
   Uzok muddat mobaynida bemorning tana xarorati kutarilgan bulsa.
   
3. 
   Pnevmoniya bilan ogrigan bemor odatdagi davolash usuli yaxshi kor kilmayotgan bulsa.
   
4. 
   Agarda bemordagi ich ketish (diarrea) alomatlari uzok muddat davom etayotgan, sababi aniklanmagan va ozib ketayotgan bulsa.
   
5. 
   Aniklanishi kiyinrok bulgan markaziy asab tizimida kasallik xamda bosh miya limfoma kasalligi bilan bemor ogrigan bulsa.
   
6. 
   «Kaposhi sarkomasi» va limfoproliferativ kasalligi bilan ogrigan bemor bulsa, tegishli metodlar bilan tekshiriladi.
   

Xavf-xatarli guruxlarda kuyidagi tekshiruvlar utkaziladi:

1. 
   Donor koni, kon plazmasi va organlari tekshiriladi.
   
2. 
   Agarda shaxe uzok muddat (1 oy va undan ortik) xorijda komandirovkada bulib kaytgan bulsa.
   
3. 
   Agarda chet el xodimlari uzok muddatda bulish uchun mamlakatimizga ishga kelgan bulsa.
   
4. 
   Bir necha marta kon yoki kon plazmasidan kabul kilgan bulsa.
   
5. 
   Gemofiliya kasalligi bilan ogrigan bemor bulsa.
   
6. 
   Narkomanlar, gomo- va biseksualistlar xam albatga tekshiruvdan Utadilar.
   

Xozirgi kunda Respublikamizning bircha viloyatlarida laborator tekshiruvlaridan utkazadigan «markazlar» mavjud.