Mavzu. Ilmiy tadqiqotda dalillarning roli

Talqin qilish dalilning muhim unsuri. Talqin qilish dalilning muhim unsuri bo’lib, u har xil shakllarda amalga oshiriladi. Ilmiy dalil nazariya bilan bilvosita bog’liqdir. Nazariya yordamida empirik tadqiqotning vazifalari aniqlanadi va uning natijalari talqin qilinadi. Talqin qilish dalil tarkibidan uni shakllantirishning nazariy-metodologik sharti, dalildan kelib chiqadigan nazariy xulosa, uning ilmiy izohi yoki har xil mafkuraviy, ilmiy yoki falsafiy nuqtai nazarlardan amalga oshiriladigan baholash sifatida o’rin oladi.
Ilmiy dalilning mazmuni, odatda, kuzatish yoki eksperiment ma’lumotlarini qayd etish bilangina belgilanmaydi. Fan faktlari mazkur ma’lumotlarni mantiqiy anglab yetish va ularni muayyan nazariy asoslarga muvofiq talqin qilishga asoslangan bilimni o’zida ifodalaydi. Har qanday ilmiy eksperiment boshlang’ich nazariy farazlardan kelib chiqadi va ularni bilmay turib eksperimentnatijalarinitushunishmumkinemas.Nimanidalildebhisoblashlozimligidoimham aniq va ravshan bo’lavermaydi: bu empirik ma’lumotlar qaysi nazariyaga muvofiq talqin qilinayotgan bo’lsa, shu nazariyaga bog’liq bo’lishi mumkin. Turli diniy aqidalar, falsafiy ta’limotlar, ilmiy qarashlar, badiiy asarlarning negizida muayyan g’oyalar yotadi. Ijtimoiy- siyosiy harakatlarning maqsadlari ham g’oyalarda aks etadi. G’oya komil insonlarning iymon- e’tiqodi,dunyoqarashio’zagini,hayotmazmuninitashkiletadi.Ularezgug’oya debyashaydilar, bu yo’lda hatto jon fido qiladilar. Tarixda o’z jasorati, mardligi va qahramonligi bilan iz qoldirgan buyuk insonlar, albatta, yuksak g’oya sohiblari bo’lganlar. G’oyalar juda qadimiy tarixga ega. Ma’lum ma’noda insoniyat tarixini g’oyalar tarixi sifatida talqin qilishmumkin.
Tushunish va tushuntirish (talqin qilish)ning o’zaro nisbati to’g’risida so’z yuritar ekan, Vrigt mazkur tushunchalarni farqlagan ma’qul deb ko’rsatadi. Bu farqni u quyidagilardako’radi:
«Bu nima?» degan savolga javob berish talqin qilishning natijasidir. Bir darajada tushuntirish ko’pincha dalillarni yanada yuqori darajada talqin qilishga zamin hozirlaydi»¹.