Мавзу: Илк ўзбек алифбосининг вужудга келиши

3. Hozirgi o‘zbekyozma nutqida tinish belgilarining qo‘llanilishi
Nutqimiz ikki shaklda bo‘ladi: og‘zakiva yozma.


²² Бу ҳақда қаранг: К.Назаров. Ўзбек тили пунктуацияси. –Т.:Ўқитувчи, 1976. 7-8-бетлар .
Har ikki nutq shakli oldiga bir xil talablar qo‘yiladi: fikrning aniq va tushunarli bo‘lishi, jumlaning to‘g‘ri, ravon hamda ta ’sirli qurilishi har qanday nutqningbosh fazilatidir.
Og‘zaki nutq tovushlar orqali amalga oshiriladi. Og‘zaki nutqda ohang, to‘xtam (pauza) muhim mezondir. Yozma nutqda esa mana shu ohang va to‘xtamlar tinish belgilar yordamida ifoda etiladi. Solishtirib ko‘raylik:
Ha. Ha? Ha!
^{Qaysar, boshliqqa ham gap qaytarasanmi?!}
Qaysar boshliqqa ham gap qaytarasanmi?!
^{Ahmad, siz yomon odam emassiz!}
Ahmad, siz yomon, odam emassiz!
Yaxshi,tashabbusni qo‘llashkerak.
Yaxshitashabbusni qo‘llashkerak.
I. NUQTA
Nuqta quyidagi o‘rinlarda qo‘llanadi:
1. Tinch ohang bilan aytilgan darak, buyruq va undov gaplarning oxirida:
Havo toza vasalqin.
BMT Xavfsizlik Kengashi shu vaqtga qadar Suriya xususida bir kelishuvga erisholmay kelmoqda.
2. Qisqartirilgan ism va familiyalarning birinchi harfi yoki qismidan keyin:
A.Q. (Abdulla Qahhor); A.Qod. (Abdulla Qodiriy); T. A. Ergashev.
Ism va familiyalar qisqartmalari, odatda, qavs ichida beriladi. Bu holda qavsga olingan manbadan oldingi gap oxiridagitinish belgilari o‘z o‘rnida saqlanadi. Qavsdan keyin biror tinish belgisi qo‘yilmaydi:
“Yaxshi kitob – aqlli odam bilan suhbat qurishning ayni o‘zginasi. (A. T.)
3. Sanash yoki ayrim fikrning qismlarini ifodalash uchun qo‘llangan raqamlardan keyin: 1. 2. 3.
Mana, bir misol. Fransiya va Shvetsiyaning qo‘shma korxonasi paxtani qayta ishlashning yangi usulini topibdi. U besh bosqichdan iboratdir:
1. Chigitdan moy vakunjara olish.
2. Tolaniqayta ishlab, sifatiga qarab ajratish.
3. Ip ishlab chiqarish.
4. To‘qimachiliksanoati.
5. Tikuvchiliksanoati.


4. Turli (ilmiy, adabiy, badiiy) asarlarning bob va paragraflarini ko‘rsatishda:
1.2. Yuksakma’naviyat – fuqarolik jamiyati barpo etish omili. 1.3. Iqtisodiy islohotlarva ma’naviy o‘zgarishlaruyg‘unligi.