Tadqiqotchilik loyihasini yozish va rasmiylashtirish bo’yicha uslubiy
tavsiyalar
Ganieva M.X., Karamyan M.X.
Kirish
Ilmiy-tadqiqotchilik ishlari referativ, nazariy yoki empirik xususiyatga ega
bo’lishi mumkin. Ilmiy-tadqiqotchilik ishining tipi tadqiqotda belgilangan ilmiy
muammo,
uning maqsadi, hamda tadqiqotchining (nazariyotchi, amaliyotchi)
ma’lumoti darajasi yoki faoliyat yo’nalishiga boғliq bo’lishi mumkin.
Referativ tipdagi tadqiqotchilik ishi
deganda ilmiy muammo bo’yicha
adabiyotlarning tasniflangan tahlili tushuniladi. Masalan, uydagi zulm muammosi
yoki alohida ehtiyojli bolalar ta’limini tashkillashtirish muammosi bo’yicha turli
olimlarning fikrlarini tanqidiy nuqtai nazardan tahlil qilish.
Nazariy ilmiy-tadqiqotchilik ishi
o’z ichiga nafaqat ma’lum bir ilmiy-amaliy
muammo bo’yicha adabiyotlar tahlilini balki, adabiy
manbalarda qayd etilgan
noyob tadqiqotlarning natijalarining muhokama qilinishini oladi. Masalan, turli
davlatlarda oilaviy siyosat tahlili yoki ijtimoiy ish bilan psixologiya sohasi
orasidagi o’xshashlik va farqliklarning tahlili.
Empirik ilmiy-tadqiqotchilik ishi
belgilangan muammo bo’yicha adabiyotlar
tahlili bilan o’z shaxsiy empirik tadqiqoti hamda uning natija va xulosalarining
muhokamasini o’z ichiga oladi. Masalan, tadqiqot
ota-onalarda bolalar bilan
shafqatsiz munosabatning oldini olish borasida ota-onalik ko’nikmalarini
rivojlantirish bo’yicha kurslarning roliga yoki ijtimoiy ishchilarning alohida
ehtiyojli farzandi bor oilalar bilan muloqoti xususiyatlari yoki yolғiz insonlar bilan
ishlaydigan ijtimoiy ishchilardagi kasbiy kuyish xususiyatlari muammosiga
baғishlangan bo’lishi mumkin.
oo’YUda, qayta tayyorlash kurslari yoki malaka oshirish kurslarida ta’lim
olish jarayonidagi ilmiy-tadqiqotchilik ishlari turlariga referat, kurs ishlari, bitiruv
malakaviy ishlari (diplomlar), magistrlik dissertatsiyalari, tadqiqotchilik loyihalari
kiradi.
Istalgan har qanday tadqiqotchilik loyihasiga umumiy talablar qo’yiladi –
ilmiy etika, yangiligi, tadqiqotning dolzarbligi, tadqiqot uchun tanlangan
usullarning muvofiqligi va olingan natijalarning to’ғri tahlil etilishi kabi talablar.
Bundan
tashqari, ilmiy-tadqiqotchilik ishi ma’lum bir ma’lumotni olishda
manffatdor bo’lgan o’z o’quvchilariga (masalan, olimlar, mutaxassislar) ega
bo’lishini inobatga olgan holda imkon boricha tadqiqotchilik loyihasini yozish
hamda rasmiylashtirish uchun belgilangan umumiy talablarga rioya qilish talab
etiladi.
Tadqiqotchilik loyihasini yozish va rasmiylashtirish bo’yicha umumiy talablar
Tadqiqotchilik loyihasini yozish va rasmiylashtirish bo’yicha umumiy talablar
o’z ichiga quyidagilarni oladi:
1.
Adabiy tildan foydalanish, Bunda matnni izchillik
bilan ehtimoliy grammatik,
orfografik, stilistik xatolarni tekshirilishi hamda ularni o’z vaqtida bartaraf
etilishi nazarda tutiladi.
2.
Ilmiy-tadqiqotchilik ishida ob’ektiv-xolis fikr bildirish usulining qo’llanilishi.
Bunda ommabop nashrlarda qo’llaniladigan jo’shqinlik kayfiyati va
xissiyotlarga berilishdan xoli bo’lish zarur.
3.
Ma’lumotlarni taqdim etish uchun matnni yaxshi tushunishga yordam beruvchi
sxemalar, grafik, jadvallardan foydalanish. Agarda ma’lumotni yaxshiroq qabul
qilishga yordam beruvchi mazkur vositalar ishda qo’llansa, ularni mazmun
bayon etilayotgan joyda yoki agar ular katta xajmga ega bo’lsa, ularni
ilovalarda joylashtirish maqsadga muvofiqdir.
4.
Shartli belgi, ishora, sxemalar, grafik, jadvallar tagi (usti)dagi
yozuvlarni
batafsilroq yozish. Sxemalar, grafik, jadvallar sarlavhaga va ishning bobiga
boғliq bo’lmagan tartib raqamiga ega bo’lishi kerak. Masalan, jadvalning tartib
raqami va nomi jadvalning tepa qismida o’ng tomonida joylashtiriladi: 1-jadval.
Nomi.
5.
Matndagi rasm, jadval, ishning bobi, betiga ishora qiluvchi ssilka (havola)lar
qisqartirilgan holda yoziladi, masalan: 1-rasm, 1-jadval, 5-bet, 1-Bob, 1-Ilova.
6.
Snoskalar asosiy matndan qalin chiziq bilan ajratiladi,
har bir betdan kelib
chiqqan holda raqam qo’yiladi, bunda raqamlash har bir betda qayta
belgilanadi. Agar bu gapning oxiri bo’lsa yoki snoska bevosita tegishli bo’lgan
so’z oldida bo’lsa snoska belgisi tinish belgisi oldidan qo’yiladi (savol, undov
va ko’p nuqtadan tashqari).
7.
Ish muallifining ғoyasini tasdiqlash maqsadida sitata keltirish bo’yicha
talablarga rioya qilish.
Sitata 2 xil ko’rinishda keltirilishi mumkin: to’ғridan to’ғri (boshqa
muallifning matni qo’shtirnoq ichida so’zma-so’z qaytariladi) va bilvosita (boshqa
muallif fikri uning biron-bir asarining turli qismidan olingan va keltirilayotgan
matnga yaqin ma’nodosh mazmun keltiriladi). “Sitata keltirilishida u ortiqcha ham,
kam ham bo’lishi kerak emas, chunki unisi ham bunisi ham ilmiy ishning
darajasini pasaytirib yuborishi mumkin: haddan ziyod ko’p sitata keltirilishi
kishida bosho’alarning matnlaridan foydalanish
matn hajmini kengaytirishga
urinishdek taassurot qoldiradi. Foydalanilgan manbalardan olingan sitatalar
keltirilishi yoki unga yo’naltirilgan ssilka (havola)ning zaruriyati paydo bo’lganda
sitataning kam keltirilishi esa ishda keltirilayotgan fikrning ilmiy qimmatini
pasaytiradi” (2, 10).
Ilmiy tadqiqotni amalga oshirish va ilmiy fikrni bildirish etikasi sitata
keltirilishi bo’yicha talablarga qat’iy rioya qilinishini talab etadi. Bu esa mazkur
muallifning boshqa mualliflarning ғoyasi, farazi, ijodiy faoliyati mahsullari
bo’lgan
natijalarni
o’zlashtirmayotganligi
hamda
plagiat
bilan
shuғullanmayotganligiga ishora sifatida xizmat qiladi. Quyidagilar sitata keltirish
talablariga kiradi:
Do'stlaringiz bilan baham: 
