Mavzu: ichki organlar tuzilishi

Shilliq  qavat

  bir  qavatli  tsilindrsimon  jiyayli  epiteliy,  xususiy  plastinka  va 

yupqa muskul plastinkadan iborat. Ichakning surilish jarayonini ta’minlashda shilliq parda devori 

takibidagi  vorsinkalar  va  kriptalar  juda  katta  ahamiyatga  ega.  O’n  ikki    barmoqli  ichakda 

vorsinkalar  kalta  va  keng  va  1mm

2 

ichak  sathida  ularning  miqdori  20-40  teng.  SHu  sababdan 

butun ingichka ichak sathi 3.5 marotaba oshadi. Har bitta vorsinka epiteliy va stromadan iborat. 

Fermentlar ta’sirida parchalangan oqsillar, uglevodlar va yog’lar vorsinkalarni sathini qoplagan 

jiyakli  epiteliysiga  o’tadi  va  bu  yerda  parchalanish  jarayoni  davom    etadi.  So’ng  shilliq 

pardaning  xususiy  qavati  orqali  parchalangan  moddalar  vorsinka  stromasidagi  qon  va  limfa 

kapillyarlariga o’tadi.. Yuqorida ko’rsatilgan moddalardan tashqari, ichak epiteliysi  orqali  suv 

va unda erigan mineral moddalar, vitaminlar hamda boshqa moddalar suriladi 

Shilliq osti qavat

 siyrak tolali biriktiruvchi to’qimalan iborat. Bu yerda qon tomirlari, nerv 

oxirlari, limfa tugunlari va Brunner bezlari joylashgan. 

Muskul  pardasi

  silliq  muskul  hujayralaridan  iborat  bo’lib,  tashqi  va  ichki  qavatga 

bo’linadi. Tashqi qavatda silliq muskul hujayralari uzunasiga qarab, ichki qavatda esa aylanasiga 

qarab joylashgan. 

Seroz  parda

  ichak  devorining  tashqi  tomondan  o’rab  oladi  va  qorin  pardaning  vistseral 

varag’idan hosil bo’ladi. 

Och  ichak  -    o’n  ikki    barmoqli  -  och  ichak  burmasidan  boshlanib,  uning  qovo’zloklari 

qorin  bo’shlig’ining  yuqorigi  chap  qismida  yetadi.  Och  va  yonbosh  ichaklar  qorin  parda  bilan 

hamma  tomondan  o’ralgan.  SHuning  uchun  ikkala  ichak  joylashuvi  jixatdan  intraperitoneal 

a’zolarga kiradi. Och ichakning hazm yuzasi yonbosh ichakka nisbatan ancha katta. Bu xususiyat 

bir qancha sabablarga bog’liq: a) och ichak diametrini katta bo’lishi. b) aylanma burmalari yirik 

va bir-biriga zich joylashganligi. v) och ichakda vorsinkalar va kriptalar soni va uzunligi ancha 

yuqori  bo’lishi.  Masalan,  och  ichakning  1  mm

2

  sathida  22-40  gacha  vorsinkalar  uchraydi. 

Yonbosh  ichakda  esa  1mm

2

  sathida  18-  31  vorsinkalar    uchraydi.  Och  ichakning  devori  ovqat 

hazm  nayi  uchun  hos  tuzilishga  ega.  Uning  devorida  shilliq  parda,  shilliq  osti  qavati,  muskul 

parda  va  seroz  parda  farq  qilinadi.  Shilliq  parda  epiteliy,  xususiy  plastinka  va  muskul 

plastinkadan  iborat.  Shilliq  pardada  juda  ko’p  miqdorda  vorsinkalar  va  kriptalar  bo’ladi. 

Vorsinkalar 

shilliq pardaning xususiy plastinkasidan hosil bo’lgan burtmalaridir. Ularning shakli 

va uzunligi ingichka ichakning qaysi bo’limida uchrashishiga bog’liq. O’n ikki  barmoq ichakda 

vorsinkalar kalta va keng, och ichakda uzun, ingichka va juda zich joylashgan, yonbosh ichakda 

ularni  soni  va  uzunligi  kamayadi.  Har  bitta  vorsinka  yuzasi  bir  qavatli  tsilindrsimon  epiteliy 

bilan  qoplangan.  Epiteliy  tarkibida  3  xil  hujayralar:  jiyakli,  kadaxsimon  va  enteroendokrin 

hujayralar  farq  qilinadi.  Jiyakli  hujayralar  miqdori  ko’p  bo’lib,  ularning  apikal  yuzasida  1500-

300 mikrovorsinkalar hosil bo’ladi. Bunday tuzilishga ega bo’lgan hujayralar ichakda  juda katta 

surish  yuzasini  hosil  qiladi.  Mikrovorsinkalar  nafaqat  surish  jarayonida  ishtirok  etadi,  bular 

sathida  ko’p  miqdorda  parchalanishda    ishtirok  etuvchi  aktiv  fermentlar,  ayniqsa  fosfataza  va 

lipaza aniqlanadi.  Vorsinka markazidan keng limfatik kapillyar o’tadi.  Uning uchi  berk bo’lib, 

vorsinka uchidan boshlanadi. Parchalangan yog’ maxsulotlari limfatik kapillyarga o’tadi va limfa 

tarkibida  shilliq  pardada  joylashgan  limfatik  turga  qarab    oqadi.  Har  bir  vorsinkaga  shilliq  osti 

pardadan 1-2 arteriola kiradi va vorsinka stromasida limfa kapillyari atrofida qon kapillyarlarga 

tarmoqlanib  ketadi.  Qonga  oddiy  kandlar  va  parchalangan  oqsillar  o’tadi.  Kapillyarlardan  qon 

vorsinka uki bo’ylab joylashgan venulalarga yig’iladi. Vorsinkalar oralig’iga ichak kriptalarining 

Og’izchalari ochiladi. 

---