Mavzu: I, II vа III guruh аniоnlаri аrаlаshmаsining аnаlizi

Quruq modda tarkibidagi anionlarni topish

Quruq modda eritmasidan kationlarni topish jarayonida yo`l-yo`lakay u yoki bu anionlarning bor-yo`qligi to’g`risida ma`lumotga ega bo’lish mumkin. Quruq modda suyultirilgan xlorid yoki nitrat kislotada eritilgan bo’lsa, va bu eritmadan Ba<sup>2+</sup>, Sr<sup>2+</sup>, yoki Pb<sup>2+</sup> kationlari aniqlangan bo’lsa, o’z-o’zidan ravshanki, tekshirilayotgan eritmada SO<sub>4</sub><sup>2-</sup> anionlari bo’lmaydi. Neytral yoki ishoriy muhitli eritmadan Ba<sup>2+</sup> kationlari topilgan bo’lsa, ishonch bilan tekshirilayotgan eritmada I guruh anionlarining hammasi yo`q deb aytish mumkin bo’ladi. Cho’kmasi bo’lmagan eritmadan Ag⁺ kationlari topilsa, II guruh anionlari yo`qligini ko’rsatadi. CO<sub>3</sub><sup>2-</sup>, S<sup>2-</sup>, SO<sub>3</sub><sup>2-</sup> va S<sub>2</sub>O<sub>3</sub><sup>2-</sup> anionlari borligi kationlarni analiz qilish yo`lida eritmani kislotali muhitga keltirishda gazlar (CO₂, H₂S, SO₂) ajralib chiqishga qarab topilishi mumkin.

Tekshirilayotgan quruq modda eritmasida ayrim ani­onlarning bor-yo`qligi haqida xulosa chiqarilgandan, unda bo’lishi ehtimoli tutilgan anionlarni topishga o’tiladi.

Anionlarni topish uchun quruq moddani maxsus tayyorlab olish lozim. Anionlarni faqat eritmada K⁺, Na⁺ va NH₄⁺ kationlari ishtirokidagina oson aniqlash mumkin. Boshqa kationlar, ya`ni «og`ir metallar»ning kationlari - II-VI guruh kationlari anion­larni aniqlashga xalaqit beradi. Eritmada bu kationlarning ba`zilarini rangli bo’lishi, oksidlash-qaytarish xossalari borligi, bir qator anionlar bilan birikib, cho’kma berishga qobil ekanligi anionlarni topishga xalaqit beradi. Shuning uchun «og`ir metallar»ning kationlarini yo`qotish va hamma tuzlarni natriy tuzlariga aylantirish maqsadida tekshirilayotgan modda natriy karbonat Na₂CO₃ eritmasi qo’shib qaynatiladi. Bunda II-VI — guruh kationlari karbonatlar yoki gidroksidlar holida cho’kadi:

BaSO₃ + Na₂CO₃ = BaSO₃↓ + Na₂SO₃

AlHCl₃ + 3Na₂CO₃ + 3₂O = 2Al(O)₃↓+ 6NaHCl + 3CO₂↑

Taxminan 0,1g quruq modda tigelda 0,4g kimyoviy toza suvsiz natriy karbonat Na₂CO₃ bilan aralashtiriladi, ustiga 50-60 tomchi distillangan suv qo’shiladi, aralashma 5 minut davomida (bug`langan suvni o’rnini to’ldirib turish uchun suv o’shib turgan holda) qaynatiladi.

Tigeldagi bo’lgan aralashma konussimon probirkaga o’tkaziladi, sentrifugalanib, cho’kmasi ajratiladi. Olingan eritma «sodali so’rim» nomi bilan atalib uning tarkibidagi I-III guruh anionlari laboratoriya ishi №6 ko’rsatilgan tartibda topiladi. Analiz qilishdan oddin «sodali so’rim» natriy karbonatning ortiqchasini yo`qotish maqsadida sirka kislota bi­lan neytrallanadi. Bu ishni juda ehtiyotlik bilan bajarish lozim, kislotadan ko’proq qo’shilsa S<sup>2-</sup>, NO<sub>2</sub><sup>-</sup> va ba`zi bir anionlarni yo`qotib yuborish mumkin. Shuni e`tiborga olish kerakki, CO₃^2- anioni so’rim tayyorlashda eritmaga kirib oladi. Shu sababli CO₃^2- anioni quruq moddaning ozgina ulushidan xlorid kislota ta`sir ettirib topiladi.

Quruq modda eritmasi tarkibidagi kationlar va anionlar aniqlanib bo’lgach, tekshirilayotgan namunani-tuz tarkibi to’g`risida xulosa chiqariladi. Masalan, Agar Na⁺, K⁺, NH₄⁺ kationlari va NO₃^- anioni topilgan bo’lsa, namuna kaliyli, natriyli va ammoniy nitratlari aralashmasidan iborat bo’ladi. Bordiyu, K⁺ kationi, shuningdek SO₄^2- va NO₃^- anionlari topilgan bo’lsa, unda uru modda ikki tuz – K₂SO₄ va KNO₃ aralashmasi bo’lib chiqadi va hokazo.