Mavzu: huquqiy tarbiyani amalga oshirishda g’arb mutafakkirlarining qarashlaridan foydalanish mundarija kirish i-bob g’arbda ma’rifatparvarlik vauning vujudga kelishdagi mafkuraviy omillar

Kantning tasavvuriga ko’ra, hukmdor, boshliq o’ziga bo’ysunuvchilar bilan munosabatda faqat huquqqa ega. hukmdor o’ziga bo’ysunuvchilar oldida hech qanday majburiyatga ega emas, agar hukmdor o’z mamlakati oldida aybdor bo’lsa-da, xalqning uni jazolashga haqqi yo’q. SHuningdek, Kant tomonidan xalqning har qanday davlatga qarshi harakatlari, qo’zg’olonlari qoralangan.
Tashqi siyosat muammolariga ham Kant o’zining munosabatlarini bildiradi va mamlakat ustiga yurish qilishni, bosqinchilik yurishlari va umuman har qanday goqonuniy urushlarni qoralaydi. Kantning ta’kidlashicha, «barcha xalqlarni larzaga soluvchi eng katta ofat — bu doimiy urushlardan kelib chiqadigan oqibatlardir». Faylasuf barcha davlatlarni xalqaro shartnomalarni bajarish, davlatning ichki ishlariga aralashmaslik xalqaro savdo va madaniy aloqalarni rivojlantirishga chaqiradi. Kant doimiy tinchlikka erishish mumkinligini aytadi hamda buning uchun xalq ma’rifatli bo’lishi, hukmdorlar esa oqil va odil bo’lishi, barcha harakatlar millatning iqtisodiy ehtiyojini qondirishga yo’naltirilgan bo’lishi kerak deb hisoblaydi.
Davlat bu - huquqiy qonunlarga bo’ysungan ko’pchilik insonlarning birlashmasidir. Kantning bu mashhur tarifi, uning davlatning huquqiy asosga tayanishi kerakligi g’oyasini o’zida ifodalagan. Shunisi e’tiborliki, Kant bevosita «huquqiy davlat» atamasini garchi qo’llamasa-da, biroq unga mazmunan yaqin bo’lgan boshqa atamalarni qo’llaydi, xususan: «huquqiy fuqarolik jamiyati», «huquqiy ma’noda mustahkam bo’lgan davlat tuzilishi». «fuqarolik -huquqiy xolati» va boshqalar. Kantning huquqiy davlatga oid qarashlarining eng qimmatli mag’zi shundaki, u huquqiy qonunning ustuvorligini davlatning konstitutsiyaviy belgisi deb hisoblaydi.¹
Keyinchalik Germaniyada ham huquqiy davlat g’oyasini shakllantirish borasida faoliyat yurgizgan qator olimlar guruhi tarkib topgan, ularni umumlashtirib rextshtatistlar deb ham atashgan. Buning boisi, Germaniyada birinchi bor «huquqiy davlat» atamasi shakllangan. Bu ibora dastlab 1813 yilda Karl Velker va 1824 yilda esa I.X.Frayxer Fon Aretinning ishlarida uchragan bo’lsa, 1832 yilda nemis olimi Robert Fon Mol tomonidan birinchi bor bu atama ilmiy tahlil etilib, ilmiy muomalaga ham bir yo’la kiritilgan.