Mavzu: Havola bo‘lakli qo‘shma gaplar. Ergashgan qo‘shma gaplarning an’anaviy tasnifi: ega, kesim, to‘ldiruvchi va aniqlovchi ergash gapli qo‘shma gaplar reja

2. Kesim ergash gapli qo‘shma gaplar. Kesim ergash gap bosh gapdagi olmosh bilan ifodalangan kesimning ma’nosiga oydinlik kiritadi. Masalan: Gapning rosti shuki, uning dardini eshitishga toqatim yo‘q.

Kesim ergash gap bosh gapga - ki // kim bog‘lovchisi yordamida birikadi. Bunday o‘shma gaplarda ergash gap bosh gapning kesimini quyidagicha izohlaydi:

1. Shu olmoshi bilan ifodalangan kesimning mazmunini izohlaydi. Masalan: Shartim shuki, uyga vaqtida kelasan.
2. Kim so‘roq olmoshi bilan ifodalangan kesimni izohlab keladi: Sen kimsanki, ovozingga hamma uyg‘onsa?
3. Ko‘rsatish olmoshi (shu, bu, o‘sha) va o‘rin kelishigidagi ot bilan ifodalangan kesimni izohlab keladi: Buning qizig‘i shu yerda ki, hech kim miq etmay turavyerga n.
4. О‘rin kelishigidagi ko‘rsatish (shunda) olmoshi bilan ifodalangan kesimning ma’nosiga oydinlik kiritadi. Masalan: Eng muhimi shundaki, siz o‘z o‘rnimizni egaddab bo‘ldik.
5. Chiqish kelishigidagi ko‘rsatish olmoshi (shundan) va iborat so‘zidan tashkil topgangan kesimning ma’nosiga oydinlik kiritadi. Masalan: Maqsadimiz shundan iboratki, tajribamiz ko‘zlangan natijani berishi uchun bor kuchimizni ishga solamiz. («Yoshlik».)
Kesim ergash gapli qo‘shma gaplarning havola bo‘laklar ishtirokiga ko‘ra quyidagi turlari farqlanadi: bir havola bo‘lakli va ikki havola bo‘lakli qo‘shma gaplar.
1. Bir havola bo‘lakli kesim ergash gapli qo‘shma gaplar: Endigi topshiriq shuki, bolalar oldinda, kattalar orqada o‘tirasizlar. («Saodat».)
2. Ikki havola bo‘lakli kesim ergash gapli qo‘shma gaplar: Sen nima bo‘lsang, bizam shu.
Kesim ergash gapli qo‘shma gaplarning ikki havola bo‘lakli turi keng tarqalmagan. Bir havola bo‘lakli kesim ergash gapli qo‘shma gaplarda bosh gap alohida olinganda ma’noga ega emas, ergash gap esa ma’noga ega. Ikki havola bo‘lakli gapda esa har 2 qism ham alohida olinganda ma’noga ega bo‘lmaydi.