Mavzu: Haroratni òzgarshi sababli òlchash asbobda kelib chiqadigan xatolikni aniqlash Reja

 
O‘lchash xatoligi 
deganda o‘1chanayotgan kattalikning haqiqiy qiymatidan 
o‘1chash natijasining farqlanishi tushuniladi. O‘lchash xatoliklari sonli 
ifodalanishi shakli bo‘yicha mutlaq va nisbiy xatoliklarga bo‘1inadi. 

---

30 
 
O‘lchashning mutlaq xatoligi 
W, bu o‘lchanayotgan kattalikning
birligi orqali ifodalangan o‘1chash 
xatoligi. Bu xatolik asosan quyidagi ifoda bilan aniqlanadi: 
bu erda 
o’— 
o‘1chanayotgan kattalik qiymati; 
dch - 
chinakam qiymat 
Lekin kattalikning chinakam qiymati noaniq bo‘1ishi tufayli, o‘lchash xatoligini 
taxminan baholash mumkin. Amaliyotda chinakam qiymat o‘miga haqiqiy qiymat 
qo‘llani1adi. 
O‘lchashning nisbiy satoligi 6, 
bu mutlaq o‘1chash xatoligining 
o‘1chanayotgan kattalikning chinakam (haqiqiy) qiymatiga bo‘1agn nisbati. Nisbiy 
xatolik odatda foizlarda ifodalanadi 
O‘lchash xatoligi doimo tasodifiy xatolik bo‘1ib, determinantlashgan va 
tasodifiy kattaliklar summasi sifatida tasvirlash mumkin. Determinantlashgan 
tashkil etuvchisi o‘lchashning muntazam xatoligi deyilib, quyidagicha ta’riflanadi: 
biror kattalikning qayta- qayta o‘1chash natijasida doimiy qoladigan, yoki qonuniy 
ravishda o‘zgaradigan o‘1chash xatoligining tashkil etuvchisi. Masalan, elektr 
o‘1chagich patensiometridagi ishchi tokining asta- sekin kamayishi sababli bo‘lgan 
xatolik. Ikkinchi tashkil etuvchi-o‘Ichashning 
tasodifiy xatoligi 
— biror kattalikni qayta-qayta o‘1chash natijasida tasodifiy ravishda o‘zgaradigan 
o‘1chash xatoligining tashkil etuvchisi. Masalan, o‘1chash asbobi ko‘rsatuvining 
variatsiyasi tufayli bo‘1gan xatolik. 
Muntazam xatoliklarni aniqlash va tegishli tuzatmalar kiritish orqali o‘1chash 
tajribalari asosida o‘1chash natijalaridan chiqarib tashlash mumkin. Tasodifiy 
xatoliklarni tajriba yo‘1i bilan chiqarib tashlab bo‘1maydi. Lekin ularni o‘1chash 
natijasini keltirishda inobatga olish mumkin. Qandaydir chekli sondagi kuzatishlar 
uchun tasodifiy xatoliklarning chegaralarini bu kuzatishlar natijalariga maxsus 
matematik ishlov berish yo‘li bilan aniqlash mumkin, oxirgi natija esa qandaydir 
ehtimollik bilan aniqlangan bo‘1ishi mumkin. 
Xatolikning hosil bo‘1ish sababiga qarab o‘1chashning muntazam xatoligi 
asbobiy, usuliy va sub’ektiv1ik1arga bo‘1inadi.