Mavzu: Guldagi chetdan changlanishga moslanishlar

Otalik changining taraqqiy etish va rivojlanishi
Mikrosporogenez
Otalik changi changdoni ichida:changdonning epidermisi-da, ya`ni subepidermal qavatida bo`lgan meristemaning ba`zi bir xujayralari boshqalariga nisbatan kuchliroq taraqqiy etgan bo`ladi. Bu xujayralar birlamchi arxesporalar deyiladi. Birlamchi arxesporalar kariokinez yo`lida 2 bo`linib, ko`payib 4 ta xujayra xosil qiladi. Xosil bo`lgan xujayralarning 2 tasi fibrioz, 3 si tapetum, 4 si ikkilamchi arxespora deb ataladi. Ikkilamchi arxesporalarning xujayrasi reduksion yo`lda bo`linib, 4 ta qiz xujayrani xosil qiladi. Bu 4 ta xujayrani tetrada deyiladi. Tetradaning xar bir xujayrasi rivojlanib changga aylanadi. Chang 2 qavat po`st bilan o`ralgan. Tashqi qavati ekzina, ichki qavati intina. Ekzina qalin bo`ladi. Intina yupqa bo`ladi, sellyulozadan tashkil topgan. Changning ichida 2 ta yadro vegetativ va generativ yadro bo`ladi. Generativ xujayraning bo`linishidan ikkita spermiy (otalik gametalari) hosil bo`ladi. Vegetativ xujayradan chang naychasi o`sib spermiylarning murtak xaltachasiga yetib borish yo`li hisoblanadi.
(Onalik embrion xaltachasining rivojlanishi va tuzilishi)


Makrosporagenez
Onalik tugunining subepidermal qavatida meristemadan birlamchi arxespora xosil bo`ladi. Birlamchi arxespora 2 marta bo`linib, 4 ta xujayra xosil qiladi. Birlamchi arxespora 2 marta bo`lingandan, 4ta xujayra xosil bo`lgandan so`ng xujayralarning yuqoridagi 2 tasi pariyental qavat, 3 chisi tapetum, 4 si 2 lamchi arxespora deyiladi. 2 lamchi arxespora reduksion yo`lda ko`payadi. Natijada 4 qiz xujayra tetrada xosil bo`ladi. Tetradaning 3 tasi nobud bo`ladi, 1 tasi rivojlanadi. Tetradaning 1 xujayrasining yadrosi 3 marta bo`linadi. Natijada bu xujayrada 8 ta yadro xosil bo`ladi. Yadroning 4 tasi xujayraning shimol qutbida 4 tasi janub qutbida joylashadi. Yuqoridan 1 tasi o`rtaga tushadi. Pastdan ham 1 tasi o`rtaga chiqadi. Bu yadrolar qo`shiladi. Bu qo`shilgan yadrolarni bola qopchig`ining markaziy yadrosi yoki ikkilamchi yadro deyiladi.
Yuqorida qolgan 3 ta yadroning 1 tasini tuxum xujayra, qolgan 2 tasini sinergida deyiladi. Pastdagi 3 tasini esa antipodalar deyiladi. Demak, yetilgan bola qopchig`ida 7 ta yadro bo`ladi.

Yopiq urufli o`simliklar uruf kurtagining tuzilishi

Urug` kurtagi quyidagi qismlardan tashkil topgan.
1. Urug` kurtagining bandi-funikulus
2. Urug` kurtagining qoplog`ich to`qimasi-intugument.

Odatda intugument 2 qavat bo`ladi. Tashqi va ichki intugument. Intugumentning yuqorisi ochiq bo`ladi. Bu ochiq qolgan joyni chang kirish yo`li bilan mikropile deyiladi. Urug` kurtakning ostki qismi, ya`ni funikulusga o`tish joyi esa xalaza deyiladi.

3. Urug` kurtagining asosiy to`qimasi-nutsellus.

4. Bola qopchig`i-zarodыshevыy meshok.

Urug` kurtagining o`sib chiqqan joyini platsent deyiladi. Onalik tugunida urug` kurtagi 1 tadan bir nechta minggacha bo`lish mumkin. Gulda changlanish va otalanish protsessi bo`lib o`tgandan so`ng urug` kurtakdan urug` xosil bo`ladi. Onalik tuguni ichida urug` kurtagi to`g`ri, qiyshiq yoki teskari joylashgan bo`ladi. To`g`ri joylashgan urug` kurtakni atrop deyiladi. Bunda mikropile funikulusining qarama-qarshi tomoniga joylashgan. Buni murakkabgullilar oilasiga kiruvchi o`simliklarda ko`ramiz. Urug` kurtak qiyshiq joylashgan ham bo`ladi. Bunda urug` kurtak 900 ga aylangan. Qiyshiq joylashgan urug` kurtakni kampilotrop deyiladi. Bunda mikropile funikulusining yon tomonidan joylashgan. (butsimongullilar, chinigullilar). Onalik tugunida urug` kurtak teskari joylashgan bo`lsa, anatrop deyiladi. Teskari joylashgan urug` kurtak 180 ga bur-n. Mikropile funikulusining yoniga joylashgan. Mas.bug`doy, paxtaning urug` kurtagi, anatrop ko`p uchraydi.

Yopiq urug`li o`simliklarning qo`shaloq otalanishi.
Chang onalik og`izchasiga tushgandan so`ng changning ichki po`sti intinadan chang trubkasi o`sib chiqadi. Changning vegetativ yadrosi changning trubkasini o`sishiga yordam beradi. Chang trubkasi bola qopchig`iga o`sib kirgach vegetativ yadro erib ketadi. Generativ yadro esa chang trubkasida bo`linib, 2 ta spermiya xosil qiladi. Bu spermiyalar bola qopchig`iga kirib, 1 tasi bola qopchig`idagi tuxum xujayra bilan, 2si esa bola qopchig`idagi 2 lamchi markaziy yadro bilan qo`shiladi. Bu tipdagi otalanish-qo`shaloq otalanish deyiladi. Qo`shaloq otalanish 1818 y rus olimini Novashin topgan. Otalanish protsessi bo`lib o`tgandan so`ng tuxum xujayradan urug`ning embrioni vujudga keladi. Bola qopchig`ining 2 lamchi markaziy yadrosidan esa urug`ning endospermasi xosil bo`ladi. Urug` kurtagi qoplovchi to`qimasi intugumentda urug`ning po`sti xosil bo`ladi.