Mavzu: Geoekologik muammolarning shakllanishi, ularning oqibatlari. Kirish I. Global geoekalogik muammolar haqida tushuncha



Download 56,71 Kb.
bet6/12
Sana11.01.2022
Hajmi56,71 Kb.
#339004
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   12
Bog'liq
Geoekologik muammolarning shakllanishi, ularning oqibatlari.

Urbanizatsiya. XIX asr boshlarida Yer sharida 750 ta shahar bo‘lgan.

1950-yil esa ulaming soni 276000 dan oshib ketdi. Agar 1800-yil dunyo

aholisining 3% i shaharda yashagan bo‘lsa, 1950- yili 30%, 2000-yili esa 50-

70% i shaharda yashaydi. Hozirgi vaqtda shahar aholisi sonining tez o‘sishi

deyarli barcha mamlakatlar uchun xos. Biroq sanoati rivojlangan mamlakatlarda shahar aholisi, ayniqsa, tez o'smoqda.’ Masalan, Germaniyada - 85%, Angliyada - 82%, Fransiyada - 75%, AQShda - 70%, Avstraliyada - 70%, Rossiyada - 62% dan ortiq aholi shaharlarda yashaydi. Shahar aholisining salmog‘i Yaponiya, Shvetsiya va Niderlandiyada yana ham ko‘proq. 10- 24 mln. aholili shaharlarga Mexiko, Tokio, Kalkutta, Qohiralar kiradi. 0‘zbekiston aholisi 22-23 mln. bo‘lsa, Toshkentda 2,3 mln. aholi bor.

Tabiatdan rekreatsion foydalanish deb biror tabiiy sharoit va zaxiralar

yordamida dam olish, davolanish tushuniladi. Bunda dam olish, sanatoriya va

kurort hududlari katta rol o‘ynaydi. Ma’lumki, urbanizatsiya darajasi qancha

yuqori bo‘lsa, shahardan tashqarida dam olishga bo'lgan talab ham shuncha

kuchli bo‘ladi. Keyingi vaqtlarda rekreatsiya maqsadlarida foydalanishga

moMjallangan yerlar maydoni (milliy bog‘lar, shaharlar atrofidagi o'rmonlar,

ya’ni «yashil» mintaqalar va boshqalar) kcngayib bormoqda. Lckin ko'pgina

rckrcatsiya uchun ajratilgan joylarda dam oluvchilarning ortiqcha to'planishi

natijasida rckrcaision tabiiy majmualarga zarar yctishi (daraxt, buta va

o'llaming qurib qolishi, havo, suv, tuproqning ifloslanishi va hokazolar)

kuzatilmoqda. Shuning uchun ham rekreatsion hududlardan foydalanishni

tartibga solish va ulami muhofaza qilish dolzarb masala bo`lib qolmoqda.

Geoekalogik zarar inson yashaydigan muhit sifatining yomonlashishidir. Inson

uzoq vaqtlargacha tabiatga bitmas- tuganmas manba sifatida qarab kclgan.

Lckin o‘zi tabiatga ta'sir etishmng salbiy natijalariga duch kclib. u asta-sckin

tabiatdan oqilona foydalanish va muhofaza qilishning zarurligi haqida ishonch hosil qila boshladi. XIX asrning oxiri XX asrning boshida inson faoliyatida tabiatni muhofaza qilish haqidagi tasavvur faqat ayrim hayvon va o‘simlik turlarini, noyob obycktlarni muhofaza qilishnigina o‘z ichiga olar edi. Tabiatni muhofaza qilish faqat biologik muammo deb qaralar edi.

Tabiatni muhofaza qilishning aniq vazifaiaridan bin tabiatni o'zgartirish

oqibatlarini va salbiy natijalarning oldini olish yo'llarini aniqlashdan iboratdir.

Tabiiy majmualarni har taraflama va chuqur o‘rganmasdan, ularning

komponcntlari o'rtasidagi aloqalarni aniqlamasdan va hisobga olmasdan

tabiatni muhofaza qilishdek murakkab vazifani amalga oshirish mumkin emas.

Bu masalalarni majmua o'rganish bilan ekologiya fani shug'ullanadi. Uning

yo'nalishlari salbiy texnogen o‘zgarishlarni oldindan aniqlashga va ularni o'z

vaqtida bartaraf qiluvchi chora-tadbirlarni belgilashga qaratilgandir. Demak.

tabiatni muhofaza qilishning hozirgi asosiy vazifalari-tabiiy zaxiralami

muhofaza qilish, qayta ishlab chiqarishni tashkil ctish, tabiiy boyliklardan

oqilona foydalanish, atrof-muhitni ifloslanishdan saqlashdan iboratdir.

Tabiatni muhofaza qilishning ijtimoiy va siyosiy, iqtisodiy, sog'lomlashtirish

gigiycna, tarbiyaviy, cstetik va ilmiy yo’nalishlari bor.

Ijtimoiy-siyosiy yo‘nalishlar. Odamlar ishlab chiqarish jarayonida tabiat bilan

doim munosabatda bo'ladi. Ona zaminimiz boyliklarining talon-taroj qilinishi, tabiat va jamiyat 0‘rtasidagi inqirozning chuqurlashuvi yildan-yilga yaqqol namoyon bo‘ldi.

Tabiatni muhofaza qilish dunyoning ko‘p joylarida ijtimoiy

munosabatlarning 0‘zgarishiga olib keldi. Tabiatni muhofaza qilishning zaruriy chorasi sifatida texnika taraqqiyoti, sanoatning rivojlanishi, aholining o'sishini ekologik rcjalarda olib borish kcrak.

Xo'jalik-iqtisodiy yo`nalish. Ijtimoiy va ishlab chiqarish munosabatlarining

rivojlanish bosqichlarida tabiat muhofaza- sining vazifa va maqsadlari o'ziga

xos xususiyatiga ega. Ko'pchilik geografik hududlar tabiati o‘zini-o‘zi tiklash

qobiliyatini yo'qotdi. Tabiatshunos olimlar, tabiat muhofaza- sining asosiy yo'li deb xo‘jalikdyishlatilishidan iloji boricha 0‘zgartirilmagan landshaftlar va boshqa tabiiy obyektlarni saqlash deb biladilar. Bu xatodir.

Tabiiy zaxiralarga talab keskin o‘sdi, intensiv xo'jalik oborotiga okcan, dengiz va quruqlikning katta-katta maydonlan kiritilmoqda. Tabiiy ckosistemalarga inson ta'sinning oqibatlari faqat ular atrofidagi geosistemalardagina emas. Balki butun geografik muhitlarda sezilmoqda. Shu sababli ishlab chiqarish doirasidan katta maydonlarni chiqarib olish va qo‘nqlanayotgan joy deb e’lon qilish foydali bo'lmoqda. Ayrim hududlar hamda geografik muhitning ifloslanishi ckologik sharoitning buzilishiga olib kcladi. Qo`riqlanayotgan hududlarda rcjim nisbiylashib boradi. ulardagi tabiiy jarayonlar buziladi.

Masalan. Amu va Sirdaryo suvlanning Orolga yetib bormasligidan suv

sathi 20 m ga pasaydi. Orol bo‘yi quridi. suvi sho'rlandi (50 g/1), o'simlik va hayvonlar yo’qoldi. Ekologik holat tobora yomonlashdi.

Atrof-muhitni toza saqlamasdan turib, inson sog‘lig‘i to'g'risida

g‘amxo‘rlik qilib bo`lmaydi. Toza havo, suv va tabiatdan bevosita olinadigan

oziq-ovqat mahsulotlari (sabzavot, mcvalar va hokazolar) kishining hayoti

uchun zaruriy shartlardir. Inson hayoti uchun optimal ekologik sharoit yaratish

tabiat muhofazasining eng dolzarb vazifalandan biridir. Tabiatni

o‘zgartirishning har qanday loyihasi va unga har qanday ta’sir ko'rsatishdan

oldin inson ekologiyasi nuqtai nazaridan baholanishi shart.




Download 56,71 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   12




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish