Mavzu: Fuqarolik huquqida Fuqarolik huquqiy munosabatlar

 
 
 
1
Фуқаролик ҳолати далолатномаларини қайд этиш Қоидалари. Ўзбекистон Республикаси Вазирлар 
Маҳкамасининг 1999 йил 12 апрел қарори билан тасдиқланган. Тўплам. -Т.: Адолат. 1999. -5-61 б. 

---

44 
2.2. O’zbekiston Respublikasi – fuqarolik huquqiy munosabatlar sub’ekti 
sifatida 
Umumiy qoidalar 
O`zbekiston Respublikasining mustaqil davlat deb e'lon qilinishi, uning xalqaro 
huquq subyekti, mustaqil suveren davlat sifatida tan olinishi O`zbekistonning o`z 
boyligini o`zi mustaqil tasarruf qilish imkoniyatini berdi. Endilikda bozor 
iqtisodiyoti sharoitiga o`tayotgan O`zbekiston Respublikasi iqtisodiy aloqalarning 
turlari va shakllarini mustaqil belgilash imkoniyatiga ega bo`ldi. Darvoqe, 
O`zbekiston mustaqilligining moddiy asosi ham uning mol-mulkidir
1
. 
O`zbekiston Respublikasi o`ziga mulk huquqi asosida tegishli bo`lgan 
obyektlardan xorijiy davlatlar, ularning yuridik va jismoniy shaxslari, xalqaro 
tashkilotlar bilan o`zaro foydali hamkorlik o`rnatishga, bunday hamkorlikni 
rivojlantirishga qaratilgan ja'mi amaliy harakatlarni ro`yobga chiqarish uchun 
foydalanadi. 
Ma'lumki, davlatning siyosiy tashkilot sifatidagi asosiy ijtimoiy vazifasi 
jamiyatdagi mavjud subyektlarning, ya'ni, turli guruhlar, millatlar va elatlar, 
kishilar o`rtasidagi jipslikni ta'minlashdan iborat. Shu ma'noda barcha huquqiy 
demokratik davlatlarda bo`lgani singari O`zbekiston Respublikasida ham 
O`zbekiston, uning xalqi nomidan faqat u saylagan Oliy Majlis va Prezidentgina 
ish olib borishi mumkin (Konstitutsiyaning 10-moddasi). Manbalar mavzusida 
ayganimizdek, Konstitutsiya normalari joriy qonun hujjatlarida to`ldirib boriladi. 
Jumladan, yuqoridagi norma FKning 214-moddasida yanada mustahkamlanib, 
shunday deyiladi: “Respublika mulki bo`lgan mol-mulkni O`zbekiston 
Respublikasi Oliy Majlisi, O`zbekiston Respublikasi Prezidenti, O`zbekiston 
Respublikasi Hukumati yoki ular maxsus vakil qilgan organlar (qonunda 
boshqacha hol belgilanmagan bo`lsa) tasarruf qiladilar”. Amalda davlat nomidan 
yuqoridagi normadan kelib chiqib, turli vazirlik, davlat qo`mitalari, davlat 
tashkilotlari 
qatnashishi 
mumkin. 
Jumladan, 
O`zbekiston 
Respublikasi 
1
O`zbekiston Respublikasining Davlat Mustaqilligi Asoslari to`g`risidagi Konstitutsiyaviy qonunidan. 1991 yil 31 
avgust. Hujjatlar. -T.: O`zbekiston. 1999. 

---

45 
Prezidentining 1992 yil 21 fevraldagi farmoniga muvofiq, O`zbekiston 
Respublikasining yagona tashqi iqtisodiy siyosatini o`tkazish, tashqi bozorda 
umumdavlat manfaatlarini ta'minlash, chet mamlakatlar bilan iqtisodiy, texnikaviy 
va savdo hamkorligi samaradorligini oshirish, bu sohada boshqaruvni 
takomillashtirish va xalqaro miqyosdagi samarali ishda tashqi iqtisodiy faoliyat 
qatnashchilariga zarur shart-sharoit yaratish maqsadida O`zbekiston Respublikasi 
Tashqi iqtisodiy aloqalar vazirligi tashkil etildi
1
. Keyinchalik bu vazirlik Tashqi 
iqtisodiy aloqalar agentligi, bugungi kunda esa ushbu vazirlik O`zbekiston 
Respublikasi Prezidentining 2005 yil 21 iyuldagi PF-3631-sonli Farmoni bilan 
Tashqi iqtisodiy aloqalar, investitsiyalar va savdo vazirligi etib qayta tashkil etildi
1
. 
O`zbekiston Respublikasining yuridik shaxslari va fuqarolarining huquq hamda 
manfaatlarini ta'minlash, tashqi iqtisodiy faoliyat sohasida bevosita o`zaro foydali 
aloqalarni o`rnatish maqsadida xorijiy davlatlarda, xalqaro tashkilotlar huzurida 
O`zbekiston 
Respublikasining 
savdo 
vakolatxonalari 
ta'sis 
etiladi. 
Bu 
vakolatxonalar o`z faoliyatida O`zbekiston Respublikasi qonunlariga, o`zlari 
to`g`risidagi Nizomga, shuningdek O`zbekiston Respublikasi hamda vakolatxona 
joylashgan davlatlar ishtirokchi bo`lgan xalqaro shartnomalarga amal qiladi. Chet 
eldagi vakolatxonalar to`g`risidagi Nizom O`zbekiston Respublikasi Vazirlar 
Mahkamasi tomonidan tasdiqlanadi. Shu munosabat bilan O`zbekiston 
Respublikasi o`z mulkini egallash, foydalanish va tasarruf etish yuzasidan 
fuqarolik huquqining mustaqil subyekti sifatida mamlakat ichida va xorijda chet 
davlatlar va boshqa subyektlar bilan bo`ladigan fuqarolik-huquqiy munosabatlarda 
qatnashib, o`z nomidan harakat qiladi. 
O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasida aytilganidek, O`zbekiston – 
suveren demokratik respublika degan nom bilan mustaqil davlat bo`lib, o`zining 
milliy davlat va ma'muriy-hududiy tuzilishini, davlat hokimiyati va boshqaruv 
organlarining tizimini belgilaydi, ichki va tashqi siyosatni amalga oshiradi (1, 2-
moddalar). 
1
O`zbekiston Respublikasi Prezidentining farmonlari. 1-son. -T.: “Adolat”. 1992. 64 b. 
2 
Ўзбекистон Республикаси Қонун ҳужжатлари тўплами, 2005 й., 28-29-сон., 206-модда. 

---

46 
Davlat fuqarolik-huquqiy munosabatlardagi ishtiroki uning suverenitet sohibi 
ekanligidan kelib chiqadi. 
Davlat suverenitet sohibi sifatida yagona va bo`linmasdir. Shunga binoan davlat 
fuqarolik-huquqiy munosabatda yakka va yagona subyekt (fuqarolar va yuridik 
shaxslar kabi ko`p va turli xil emas) deb qaraladi. 
O`zbekiston Respublikasi fuqarolik huquqining boshqa subyektlari bilan teng 
huquqli ishtirokchi hisoblanadi. 
Davlat – oliy hokimiyat, suverenitet sohibi bo`lganligi tufayli fuqarolik-
huquqiy munosabat subyekti sifatida o`ziga xos xususiyatlarga ega. Chunonchi: 
1. Davlat fuqarolik-huquqiy munosabatlari subyekti sifatida fuqarolik huquqi 
subyektlari amal qiladigan qonunlarni o`zi belgilaydi. 
2. Davlat organlari fuqarolik huquq va burchlari vujudga kelishining asosi 
bo`ladigan hujjatlar chiqarishi mumkin (FKning 8-moddasi, 2-bandi). 
3. Davlat immunitetdan foydalanadi, ya'ni, davlat mol-mulkidan haq undirishga 
davlat organlari rozi bo`lgandagina yo`l qo`yiladi. 
4. Huquq va muomala layoqatini cheklash bo`yicha boshqa subyektlarga 
taalluqli bo`lgan qoidalar davlatga nisbatan tadbiq etilmaydi.
Biroq ayni paytda, davlatning huquqlari mutloq cheksiz ham emas. Masalan, 
davlat shaxsiy huquqlarga ega bo`lmaydi. Binobarin, davlat alohida xususiyatlarga 
ega bo`lgan subyektdir.