44
2.2. O’zbekiston Respublikasi – fuqarolik huquqiy munosabatlar sub’ekti
sifatida
Umumiy qoidalar
O`zbekiston Respublikasining mustaqil davlat deb e'lon qilinishi, uning
xalqaro
huquq subyekti, mustaqil suveren davlat sifatida tan olinishi O`zbekistonning o`z
boyligini o`zi mustaqil tasarruf qilish imkoniyatini berdi. Endilikda bozor
iqtisodiyoti sharoitiga o`tayotgan O`zbekiston Respublikasi iqtisodiy aloqalarning
turlari va shakllarini mustaqil belgilash imkoniyatiga ega bo`ldi. Darvoqe,
O`zbekiston mustaqilligining moddiy asosi ham uning mol-mulkidir
1
.
O`zbekiston Respublikasi o`ziga mulk huquqi asosida tegishli bo`lgan
obyektlardan xorijiy davlatlar, ularning yuridik va jismoniy shaxslari, xalqaro
tashkilotlar bilan o`zaro foydali hamkorlik o`rnatishga, bunday hamkorlikni
rivojlantirishga qaratilgan ja'mi amaliy harakatlarni ro`yobga chiqarish uchun
foydalanadi.
Ma'lumki, davlatning siyosiy tashkilot sifatidagi asosiy ijtimoiy vazifasi
jamiyatdagi mavjud subyektlarning, ya'ni, turli guruhlar,
millatlar va elatlar,
kishilar o`rtasidagi jipslikni ta'minlashdan iborat. Shu ma'noda barcha huquqiy
demokratik davlatlarda bo`lgani singari O`zbekiston Respublikasida ham
O`zbekiston, uning xalqi nomidan faqat u saylagan Oliy Majlis va Prezidentgina
ish olib borishi mumkin (Konstitutsiyaning 10-moddasi). Manbalar mavzusida
ayganimizdek, Konstitutsiya normalari joriy qonun hujjatlarida to`ldirib boriladi.
Jumladan, yuqoridagi norma FKning 214-moddasida yanada mustahkamlanib,
shunday deyiladi: “Respublika mulki bo`lgan mol-mulkni O`zbekiston
Respublikasi
Oliy Majlisi, O`zbekiston Respublikasi Prezidenti, O`zbekiston
Respublikasi Hukumati yoki ular maxsus vakil qilgan organlar (qonunda
boshqacha hol belgilanmagan bo`lsa) tasarruf qiladilar”. Amalda davlat nomidan
yuqoridagi normadan kelib chiqib, turli vazirlik, davlat qo`mitalari, davlat
tashkilotlari
qatnashishi
mumkin.
Jumladan,
O`zbekiston
Respublikasi
1
O`zbekiston Respublikasining Davlat Mustaqilligi Asoslari to`g`risidagi Konstitutsiyaviy qonunidan. 1991 yil 31
avgust. Hujjatlar. -T.: O`zbekiston. 1999.
45
Prezidentining 1992 yil 21
fevraldagi farmoniga muvofiq, O`zbekiston
Respublikasining yagona tashqi iqtisodiy siyosatini o`tkazish, tashqi bozorda
umumdavlat manfaatlarini ta'minlash, chet mamlakatlar bilan iqtisodiy, texnikaviy
va savdo hamkorligi samaradorligini oshirish, bu sohada boshqaruvni
takomillashtirish va xalqaro miqyosdagi samarali ishda tashqi iqtisodiy faoliyat
qatnashchilariga zarur shart-sharoit yaratish maqsadida O`zbekiston Respublikasi
Tashqi iqtisodiy aloqalar
vazirligi tashkil etildi
1
. Keyinchalik bu vazirlik Tashqi
iqtisodiy aloqalar agentligi, bugungi kunda esa ushbu vazirlik O`zbekiston
Respublikasi Prezidentining 2005 yil 21 iyuldagi PF-3631-sonli Farmoni bilan
Tashqi iqtisodiy aloqalar, investitsiyalar va savdo vazirligi etib qayta tashkil etildi
1
.
O`zbekiston Respublikasining yuridik shaxslari va fuqarolarining huquq hamda
manfaatlarini ta'minlash, tashqi iqtisodiy faoliyat sohasida bevosita o`zaro foydali
aloqalarni o`rnatish maqsadida xorijiy davlatlarda, xalqaro
tashkilotlar huzurida
O`zbekiston
Respublikasining
savdo
vakolatxonalari
ta'sis
etiladi.
Bu
vakolatxonalar o`z faoliyatida O`zbekiston Respublikasi qonunlariga, o`zlari
to`g`risidagi Nizomga, shuningdek O`zbekiston Respublikasi hamda vakolatxona
joylashgan davlatlar ishtirokchi bo`lgan xalqaro shartnomalarga amal qiladi. Chet
eldagi vakolatxonalar to`g`risidagi Nizom O`zbekiston Respublikasi Vazirlar
Mahkamasi tomonidan tasdiqlanadi. Shu munosabat bilan O`zbekiston
Respublikasi o`z mulkini egallash, foydalanish va tasarruf etish yuzasidan
fuqarolik huquqining mustaqil subyekti sifatida mamlakat
ichida va xorijda chet
davlatlar va boshqa subyektlar bilan bo`ladigan fuqarolik-huquqiy munosabatlarda
qatnashib, o`z nomidan harakat qiladi.
O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasida aytilganidek, O`zbekiston –
suveren demokratik respublika degan nom bilan mustaqil davlat bo`lib, o`zining
milliy davlat va ma'muriy-hududiy tuzilishini, davlat hokimiyati va boshqaruv
organlarining tizimini belgilaydi, ichki va tashqi siyosatni amalga oshiradi (1, 2-
moddalar).
1
O`zbekiston Respublikasi Prezidentining farmonlari. 1-son. -T.: “Adolat”. 1992. 64 b.
2
Ўзбекистон Республикаси Қонун ҳужжатлари тўплами, 2005 й., 28-29-сон., 206-модда.
46
Davlat fuqarolik-huquqiy munosabatlardagi ishtiroki uning suverenitet sohibi
ekanligidan kelib chiqadi.
Davlat suverenitet sohibi sifatida yagona va bo`linmasdir. Shunga binoan davlat
fuqarolik-huquqiy munosabatda yakka va yagona subyekt (fuqarolar
va yuridik
shaxslar kabi ko`p va turli xil emas) deb qaraladi.
O`zbekiston Respublikasi fuqarolik huquqining boshqa subyektlari bilan teng
huquqli ishtirokchi hisoblanadi.
Davlat – oliy hokimiyat, suverenitet sohibi bo`lganligi tufayli fuqarolik-
huquqiy munosabat subyekti sifatida o`ziga xos xususiyatlarga ega. Chunonchi:
1. Davlat fuqarolik-huquqiy munosabatlari subyekti sifatida fuqarolik huquqi
subyektlari amal qiladigan qonunlarni o`zi belgilaydi.
2. Davlat organlari fuqarolik huquq va burchlari vujudga kelishining asosi
bo`ladigan hujjatlar chiqarishi mumkin (FKning 8-moddasi, 2-bandi).
3. Davlat immunitetdan foydalanadi, ya'ni, davlat mol-mulkidan haq undirishga
davlat organlari rozi bo`lgandagina yo`l qo`yiladi.
4. Huquq va muomala layoqatini cheklash bo`yicha
boshqa subyektlarga
taalluqli bo`lgan qoidalar davlatga nisbatan tadbiq etilmaydi.
Biroq ayni paytda, davlatning huquqlari mutloq cheksiz ham emas. Masalan,
davlat shaxsiy huquqlarga ega bo`lmaydi. Binobarin, davlat alohida xususiyatlarga
ega bo`lgan subyektdir.
Do'stlaringiz bilan baham: 
