Mavzu: Fotometrik kattaliklar

E yoritilganlik - S yuzali sirtga tushayotgan O yorug'lik oqimining shu yuzaga nisbati bilan aniqlanadi:

(4)
Yoritilganlikning birligi - l y u k s (lx).
Lyuks - 1 lx yorug'lik oqimining 1 yuzada tekis taqsimlanganda hosil qiladigan yoritilganligi.
Yoritilganlik ham yorug'lik manbayining kuchiga, ham yorug'lik manbayi bilan yoritilayotgan sirt orasidagi masofaga bogliq bo’ladi. Aytaylik, R radiusli sfera markazida yorug'lik kuchi / bo’lgan nuqtaviy manba joylashgan bo’lsin. Agar bu holda barcha nurlar sferaning ichki radiusiga tik tushishini va sferaning sirti
bo'lishini e'tiborga olsak, unda (2) ifodadan foydalanib yoritilganlik uchun quyidagi ifodani topish mumkin:


(5)
Demak, yorug'lik tushayotgan sirtdagi yoritilganlik yorug'lik kuchiga to'g'ri, yorug'lik manbayidan yoritilayotgan sirtgacha bo'lgan masofaning kvadratiga esa teskari proporsional bo 'lar ekan.

4. 
   Manbaning ravshanligi B. Ba’zi bir manbalarni nuqtaviy manbalar deb bo‘lmaydi. Bu manbalarning ko‘pi shuncha kattaki, kuzatish olib borganda oddiy masofalarda ko‘z bilan ularning shaklini payqash mumkin. Juda ko‘pchilikni tashkil qilgan bunday manbalarga nisbatan ravshanlik tushunchasi tarixiy ma’noga ega. Bu tushuncha ajrata olish qobiliyati chegarasidan tashqarida yotuvchi manbalarga masalan: yulduzlarga nisbatan qo‘llanila olmaydi.
   

Sirtning В ravshanligi yorug‘lik chiqaruvchi sirtning berilgan sohasidan chiqqan va berilgan yo‘nalish bo‘yicha nurlanishni xarakterlovchi kattalikdir. Yo‘nalishni esa uning yorug‘lik chiqaruvchi sirtga o‘tkazilgan normal bilan tashkil qilgan i burchagi aniqlaydi. Sirtning  elementiga tayanuvchi va d fazoviy burchak hosil qilgan dastani ajratib olib ravshanlikni quyidagicha yozishimiz mumkin:
(6)
Bu i burchak bilan aniqlanuvchi yo‘nalish bo‘yicha ravshanlanishi deyiladi. Demak ma’lum bir yo‘nalishdagi ravshanlik deb, ko‘rinmas sirt birligining o‘sha yo‘nalishda birlik fazoviy burchak ichiga yuborilayotgan oqimiga aytiladi.
В_i ravshanlik yo‘nalishga bog‘lik kattalik. Ba’zan bu kattalik yo‘nalishga bog‘lik bo‘lmasligi mumkin. Bunday manbalar Lambert qonuniga bo‘ysunuvchi manbalar deyiladi. (faqat absolyut qora jism ana shunday manba bo‘ladi). Har bir qismi yorug‘likning barcha tomonga tekis sochadigan xira sirt yoki muhitlar Lambert manbalariga birmuncha o‘xshaydi.
Quyoshning ravshanligi markazidan chetiga tomon birmuncha pasayib radiusining 3/4 qismicha masofada ravshanlik disk markazidagi ravshanlikning taqriban 80% ni tashkil qilgani tajribada aniqlangan bo‘lsa-da, Quyosh sirti Lambert qonuniga ancha yaqin qonun bo‘yicha nurlanadi.
Lambert qonuni. Agar nurlantiruvchi sirt ravshanligi hamma yo’nalishiga
bog’liq bo’lmasa, unda

Bunda
bu yerda, - sirtga tik yo’nalishdagi yorug’lik kuchi, E - normal va yo’nalishi orasidagi burchak.
shart Lambert qonuni deb atalib, unga asosan hamma yo’nalish bo’yicha
ravshanligi bir hil bo’lgan yassi sirt kuchi kosinus qonuni bo’yicha o’zgaradigan
yo’rug’lik chiqaradi.