Mavzu: Fizikaviy kattaliklarni o’lchash va xatoliklarni hisoblash

Ishni bajarish tartibi:

1. 
   Shkifning diametri o’lchanadi va uning radiusi hisoblanadi.
   
2. 
   Ipni shkifga o’rab, yuk qo’yilgan maydoncha h₁ balandlikka (150sm) ko’tariladi.
   
3. 
   Maydonchaga m yuk qo’ygan holda harakatga keltiriladi va tushish vaqti aniqanadi.
   

   №	m (kg)	r (m)	t (s)	h1 (m)	h2 (m)	J (kg·m^2)	(kg·m^2)	(%)
   1.
   2.
   3.
   O’rt.

4. 
   Yuk taglikka urilib qaytgandan so’ng, qaytib chiqish h₂ balandligi aniqlanadi va olingan ma’lumotlar jadvalga yozilib boriladi.
   
5. 
   m yukcha boshqa balandlikka ko’tarilib (170-180 sm) yana tajriba takrorlanadi.
   
6. 
   Maydonchaga m₂ qo’yilgan holda tajriba ikkala balandlik uchun ham qaytariladi, har bir hol uchun olingan natijalar jadvalga yozilib, (9) formula bo’yicha sistemaning inersiya momenti hisoblanadi.
   
7. 
   O’lchashning absolyut xatoligi aniqlanadi.
   

Nazorat savollari

1. 
   Inersiya momenti va kuch momenti haqida tushuncha bering.
   
2. 
   Aylanayotgan qattiq jism uchun dinamikaning asosiy qonunini tushuntiring.
   
3. 
   Energiyaning balans formulasi.
   
4. 
   Aylanayotgan qattiq jismning kinetik energiyasi.
   
5. 
   Hisoblash formulasini chiqarish.
   

Tajriba ishi №7
Mavzu: Tebranma harakat qonunlarini (halqa yordamida)
o’rganish
Ishning maqsadi:
Halqa yordamida tortish kuchi tezlanishini aniqlash.
Kerakli asboblar:

• 
  Halqa;
  
• 
  Shtangensirkul;
  
• 
  Sekundomer;
  
• 
  Fizik mayatnik.
  

Nazariy qism
Agar har qanday jism og’irlik markazidan o’tmagan gorizontal o’qqa osib qo’yilsa, og’irlik markaziga qo’yilgan M moment ta’sirida tebranma harakat qiladi.
M=mgl·sin
Yuqorida ko’rsatilganidek mahkamlangan «M» moment ta’sirida tebrana oladigan qattiq jism fizik mayatnik deyiladi:
T=2 (1)
bu yerda K - inersiya momenti, l– og’irlik markazi bilan jism osilgan o’q orasidagi masofa, m - mayatnik massasi g – og’irlik kuchi tezlanishi (1) ifodadan g ni topaylik
( 2)

Tebranayotgan jism halqalardan iborat bo’lsa, R₁ –ichki radius, R₂- tashqi radius. Yassi halqaning og’irlik markaziga nisbatan inersiya momenti

K_C= (3)
bo’ladi.
Shteyner teoremasiga muvofiq ixtiyoriy tebranish o’qiga nisbatan olingan inersiya momenti «K» bilan jism massasi og’irlik markazidan tebranish o’qiga bo’lgan masofa kvadratining yig’indisiga teng:
К=К_С+mR_i²:
«K» ning qiymatini (2) ga qo’yib


(4)
Tebranish davri T, halqaning ichki va tashqi radiuslari R₁ va R₂ ni bilgan holda g ni hisoblash mumkin.