Мавзу: Фан ва илмий тадқиқот моҳияти ва асосий тушунчалари

Илм-фанни тушунишнинг учта асосий жиҳатини ажратиш кабул килинган: фан фаолият каби, илмий билимлар тизими каби ва ижтимоий институт каби. Фанни фаолият каби кўриб чиқишда, унинг ўзига хос характерига алоҳида урғу бериш керак. Илмий билим олиш илмий фаолиятнинг асосий мақсади ҳисобланади.

Фанни ўрганиш – олим фаолиятини, унинг билимлар ишлаб чиқиш бўйича ҳаракатлар технологиясини ўрганиш демакдир. Фаолиятнинг ҳар қандай шакли, мақсадга йуналтирилган, процессуал, структураланган фаолликдан иборат булади. Бу шуни англатадики, ҳар қандай фаолиятнинг таркиби қуйидаги элементларни ўз ичига олади: мавзу, мақсад, объект, фаолият воситалари.

Фаннинг субъекти - унинг асосий элементидир. Илмий билим олиш фаолиятининг субъекти сифатида индивид (олим), илмий жамоа ва илмий уюшмалар чикади.

Илмий фаолиятнинг мақсади - тадқиқот объекти ҳақида янги илмий билимларни олиш хисобланади. Илмий билишни энг асосий мақсади – инсон фаолиятида объектларни жамият учун зарур ва фойдали маҳсулотга ўзгартириш мумкин бўлган қонуниятларни ажратиб олишдир. Объект (предмет, предмет соҳаси) – фақатгина шу илм-фан ёки илмий фан сохаси ўрганадиган нарсадир. Бошқача айтганда, бунга тадқиқотчининг бутун фикри йуналтирилган, тавсифланиши, қабул қилиниши, номланиши, фикрда ифодаланиши мумкин булган барча нарсалар бўлиши мумкин.

Илмий фаолиятнинг мақсади - тадқиқот объекти ҳақида янги илмий билимларни олиш хисобланади. Илмий билишни энг асосий мақсади – инсон фаолиятида объектларни жамият учун зарур ва фойдали маҳсулотга ўзгартириш мумкин бўлган қонуниятларни ажратиб олишдир. Объект (предмет, предмет соҳаси) – фақатгина шу илм-фан ёки илмий фан сохаси ўрганадиган нарсадир. Бошқача айтганда, бунга тадқиқотчининг бутун фикри йуналтирилган, тавсифланиши, қабул қилиниши, номланиши, фикрда ифодаланиши мумкин булган барча нарсалар бўлиши мумкин.

Илм-фаннинг мавжудлиги ва ривожланиш шакли илмий тадқиқот хисобланади.

Илмий тадқиқот – бу объект, жараёнлар, уларнинг структураси ва боғланишлари ҳамда инсон учун фойдали натижаларни олиш ва амалиётга жорий этишга йўналтирилган фаолиятдир. Унинг объекти бўлиб моддий ёки идеал тизим, предмети тизим структураси, элементларининг ўзаро ҳаракати, турли хусусиятлари, ривожланиш қонуниятлари ва бошқалар ҳисобланади.