Mavzu: Fan ijtimoiy madaniy hodisa. Reja

Olimlar fikricha, hozirgi zamon fani muammolarini uch guruhga bo‘lish mumkin:
Koinot, uning yuzagakelishi va taraqqiyoti. Bu olimlar tomonidan ilgari surilayotgan koinot haqidagi nostatsionar qarashlarda o‘z ifodasini topmoqda.
Hayotning kelib chiqishi, biologikevolyusiya, uning mohiyati, asosiy ko‘rinishlari.
Olamdagi narsa va hodisalarga sinergetik yondashuv
Postnoklassik fan olamni va insonning olamdagi o‘rnini chuqurroq anglashni taqozo etmoqda. So‘nggi II - III asr davomida inson tabiatni o‘zlashtirishga va o‘zgartirishga intildi. Hozir shunday davr keldiki, inson tabiatni va o‘zining undagi o‘rnini chuqur anglashi va shu asosda faoliyat yuritishi lozim bo‘lib qoldi. Fanda tabiatga, fan taraqqiyoti, texnika, texnologiyaga doir yangi qarashlar ilgari surilmoqda. XX asr so‘ngida shakllangan nosfera konsepsiyasi; fan, texnika, texnologiya taraqqiyotiga inson, jamiyat, insoniyat istiqboli nuqtai – nazaridan qarash shular jumlasidandir.
Fanlar tasnifi. Fan muammosining muhim masalalaridan biri – fanlar tasnifi (klassifikatsiyasi) hisoblanadi.
Fanlar ilmiy bilimlarni tizimga tushirish asosida shakllanadi. Ilmiy bilimlarni tizimga tushirish tarixi qadimiy Yunon falsafasiga borib taqaladi.
Ma’lumki, olam va odam haqidagi dastlabki bilimlar falsafa fani doirasida shakllangan va mujassamlashgan. Qadimiy Yunon faylasufi Aristotel barcha bilimlarni ularni qo‘llash xususiyatlariga ko‘ra uchga bo‘lgan:
nazariy bilimlar;
amaliy bilimlar;
ijodiy bilimlar.
Olim nazariy bilimlar deganda, olamning asosiy, butun borliqning birinchi sababiga aloqador bilimlarni nazarda tutgan va ularni birinchi falsafa, metafizika deb nomlagan. Bunday bilimlarni faqat aql yo‘li bilan bilish mumkin degan g‘oyani ilgari surgan. Normal mantiqni har qanday bilishning quroli sifatida baholagan.
Ingliz olimi Frensis Bekon fanlarni tasniflashda insonning bilish qobiliyatlarini asos qilib olgan va falsa fani nazariy fanlar turkumiga kiritgan.
Nemis faylasufi Georg Vilgelm Gegel (1770-1831) fanlarni mantiq, tabiat falsafasi, ruh falsafasidan iborat deb bilgan.
Fransuz faylasufi Ogyust Kont (1798-1857) ning tasnifida ijtimoiy fanlar (tarix, mantiq, psixologiya)ga deyarli o‘rin berilmagan.
Rus olimi akademik V.I.Vernadskiy fanlarni ikki turga:
1) reallikni, borliqning barcha ko‘rinishlarini o‘rganadigan fanlar (matematika, fizika, astonomiya, ximiya...);
2. faqat Yer planetasini o‘rganadigan fanlar (biologiya, gumanitarfanlar) ga ajratilgan.
Hozirgi zamon fanlari tasnifi deganda:
a) tabiatshunoslik;
b) ijtimoiy gumanitar;
v) texnik fanlar nazarda tutiladi.
Matematikani ayrim olimlar tabiiy fanlar qatoriga kiritmaydilar. Ular matematikani olim tafakkurining zaruriy elementi, deb hisoblaydilar. Olam uzluksiz harakat, o‘zgarish, taraqqiyot jarayonlaridan iborat bo‘lgani kabi ilmiy bilimlar majmui bo‘lgan fanni ham dinamik jarayon sifatida ko‘rmoq lozim. Fan taraqqiyoti jarayoni qonuniy xarakterga ega.
Fan taraqqiyoti ijtimoiy amaliyot bilan belgilanadi. Shuning uchun xam olimlar tomonidan fan – ijtimoiy - madaniy xodisa sifatida talqin etiladi. Ayni vaqtda fan taraqqiyoti qonuniy jarayon hisoblanadi va unda muayyan qonunlar amal qiladi. Ular fan taraqqiyoti mantiqini ifodalaydi. Fan taraqqiyoti qonunlari deganda quyidagilar nazarda tutiladi.
Ilmiy bilimlar rivojidagi vorisiylik.
Ilmiy bilimlar taraqqiyoti miqdoriy va sifat o‘zgarishlari birligi sifatida.
Fanlardagi differensiatsiya va integratsiya jarayonlari.
Ilmiy bilimlarni hosil qilishda nazariylashtirish va dialektikalashtirish.
Fan taraqqiyotida monopoliya va dogmatizmga yo‘l qo‘ymaslik, tanqidekanligi.
Fan taraqqiyotida ob’ektiv, xolis bilimlarga intilish, adashuv va noto‘g‘ri fikrlarni bartaraf etish.
Fan taraqqiyotining tezlashuvi intirsavligi.
Ilmiy bilimlar taraqqiyotidagi vorisiylik.
Olam ob’ektlari doimo harakat, o‘zgarish, taraqqiyotida ekan, u haqidagi ilmiy bilimlar ham qanday yangi bilim avvalgi qarash asosida rivojlanadi, u avvalgi bilimni tamomila yo‘qqa chiqarmaydi, balki ularning o‘zi yaratilgan davr uchun to‘g‘riligini asoslaydi, har qanday yangi bilim avvalgi bilim asosiga quriladi va rivojlanadi.