11. Talaba o’rganishi uchun nazariy material

11. Talaba o’rganishi uchun nazariy material

1-Amaliy mashg’ulot. Bilimlar bazasi haqida tushuncha va bilimlar bazasining asosiy hususiyatlari.

Reja:

1. 
   Bilimlar bazasi.
   

2. Ekspert haqida.

Tayanch tushunchalar.

Bilimlar bazasi, ekspert, bashoratlash imkoniyatlari, fundamental bilimlar.

Iqtisodiy faoliyatni boshqarishning AATexni axborotli ta’minlashda sun’iy aql sohasining qo‘llanishi katta qiziqish uyg‘otadi. Bu sohadagi yutuqlarni amalga oshirishning shaklaridan biri ekspertli tizimlarni yuqori malakali mutaxasislar, ekspertlar bilimlarini tizimli jamlash, umumlashtirish, taxlil qilish va baholashga asoslangan maxsus komp’yuter tizimlarini yaratishdan iboratdir. Ekspertli tizimda bilimlar bazasidan foydalaniladi, unda aniq muammo soha xaqidagi bilimlar beriladi.

Bilimlar bazasi - bu, ba’zi bir muammo sohada murakkab vazifalarning yechimi topish uchun taxlil va hulosalarni yaratuvchi modellar, qoidalar va omillar (ma’lumotlar)ning majmuidir.

Axborotli ta’minlanishning alohida, yaxlit tuzilishi ko‘rinishidan ajratilgan va tashkil qilingan muammo soha haqidagi bilimlar oshkora bo‘ladi va bilimlarning boshqa turlaridan, masalan umumiy bilimlardan ajratilgan. Ma’lumotlar bazasi shunchaki rasmiy (matematik) mantiq asosida, balki tajriba, dalillar, evistikalar asosida ham mulohazalarni bajarishga imkon beradi, ya’ni ular inson mantiqiga yaqinlashtirilgandir.

Sun’iy aql sohasidagi ishlab chiqarishlar murakkab, oddiy bo‘lmagan vazifalarni yechish uchun ba’zi bir tor muammo soha xaqidagi yuqori malakali maxsus bilimlardan katta xajmlarda foydalanish maqsadga egadir.

Ma’lumotlar bazasi ekspertli tizimning asosi bo‘ladi, uni ko‘rish jarayonida jamlanadi. Bilimlar fikrlash va vazifalarni yechishning yaqqol usulini ko‘rishga imkon beruvchi oshkora kurinishda aks ettiriladi va qarorlar qabul qilishni soddalashtiruvchi sifatida tashkil qilingan. Ekspertli tizimning xabardorligini asoslovchi bilimlar bazasi muassasa, bo‘lim mutaxasislari bilimlari va mutaxasislar tajribasini o‘zida jamlaydi hamda institutsional bilimlar (malakali, yangilayotgan strategiyalar, usullar, qarorlar yig‘indisi)dan iborat bo‘ladi. (1-rasm)

1-rasm.

Bilimlar va ish qoidalarini har hil nuqtai nazarlarda ko‘rib chiqish mumkin:

* chuqur va sayoz

* sifatli va miqdoriy

* tarkibiy

* aniq va umumiy

* bayon qiluvchi va ko‘rsatma beruvchilar

Ma’lumotlar bazasining mazmuni foydalanuvchi tomonidan samarali boshqaruv qarorlarini olish uchun tatbiq etiladigan tuzilish va uning faoliyati yuritish tarzida 1-rasmda berilgan.

Ekspert - bu, aniq muammo sohada samarali qarorlarni topa oluvchi mutaxasisdir. Bilimlarni bilish bloki bilimlar bazasining jamlanishi, bilimlar va ma’lumotlarning zamonaviylashtirish bosqichini aks ettiradi. Bilimlar bazasi malakali mutaxasisning fikrlash darajasidagi yuqori sifatli tajribadan foydalanish imkoniyatini aks ettiradi. U ekspertli tizimni biznes va buyurtmachining zaruriyatlariga muvofiq ravishda rentabelli qiladi.

Mantiqiy xulosalar bloki qoidalarning dalillar bilan taqqoslanishini amalga oshirib, xulosalar zanjirini yaratadi.

Ishonchsiz ma’lumotlar bilan ishlashda noaniq mantiq, ishonchlilikning kuchsiz koeffitsentlari, ishonch o‘lchovlarining past darajasi va hokazolar shakllantiriladi.

Tushuntirish bloki foydalanuvchi tomonidan bilimlar bazasidan foydalanish texnologiyasida "nima uchun?" savoliga javob berish imkoniyatiga ega, u yoki bu xulosalarga olib keluvchi qadamlarning bilimlar jamlanishi sur’ati belgilanadi.

Nazorat savollari.

1. Bilimlar bazasi nima?

2. Ekspert nima?