Мавзу: Фалсафий методлар, қонунлар ва категориялар

Фалсафий методлар, қонунлар ва категориялар

• Режа:
• 1. Ўзгариш ва тараққиёт жараёнида такрорланиш тамойили. Қонун тушунчаси, унинг моҳияти ва фалсафий талқини.
• 2. Воқелик ва ўзгариш жараёнида айният ва зиддият диалектикаси. Унинг табиат ва жамиятдаги хусусиятлари.
• 3. Мавжудлик, ўзгариш ва ўзаро алоқадорликнинг намоён бўлиш тамойиллари.
• 4. Фалсафий категориялар тизими, уларнинг мазмуни.

Диалектика

• Юнонча сўздан олинган бўлиб, “суҳбат олиб бормоқ, мунозара қилмоқ, баҳслашув асосида ҳақиқатга эришиш” маъносини билдиради.

Қонун ва қонуният нима?

• Қонун - муайян шарт шароитда воқеалар ривожининг хусусияти ва йўналишини белгилайдиган маълум бир қатъий натижани тақозо этадиган объектив дунёдаги нарса ва ҳодисаларнинг муҳим зарурий, умумий нисбий барқарор муносабатлар ифодасидир.

Қонуннинг турлари:

• Табиат конунлари ер юзида инсон булмаган даврда хам мавжуд булган.

• Жамият қонуни

• Жамият конунлари эса инсон фаолияти натижасида пайдо булган шарт шароитлар билан боглик равишда юзага келган.

• Табиат қонуни

Фалсафанинг асосий конунлари:

• 1. Микдор узгаришларининг сифат узгаришларига утиш конуни.
• 2. Карама-каршиликлар бирлиги ва кураш конуни
• 3. Инкорни-инкор этиш конуни

Категория деганда нимани тушунамиз?

• Категория--- юнонча суздан олинган булиб, “Гувох”,”Таъриф бериш”, “Ифодаловчи” деган маъноналарни билдиради.
• Фалсафий категориялар- объектив мавжудликдаги нарса ва ходисаларнинг умумий, мухим томонларини, хусусиятларини акс эттирувчи тушунчадир.

• Категория

Категориянинг турлари:

• 1. Вокеликнинг энг умумий алокадорлигини акс эттирадиган категориялар. (Яккалик, хусусийлик ва умумийлик, мохият ва ходиса)

• 2. Воқеликнинг тузилишини акс эттирувчи категориялар (мазмун ва шакл, бутун ва бўлак, структура, элемент).

• 3. Воқеликдаги нарса ва ҳодисалар ўртасидаги сабабиятни акс эттирувчи категориялар (сабаб ва оқибат, зарурият ва тасодиф, имконият ва воқелик)

Фалсафа тарихида уларни биринчи бўлиб, Арасту таърифлаб берган. У ўзининг «Категориялар» деган асарида уларни объектив воқеликнинг умумлашган инъкоси сифатида қараб, туркумлаштиришга ҳаракат қилган. Хусусан, унингча қуйидаги категориялар мавжуд: «моҳият» (субстанция), «миқдор», «сифат», «муносабат», «ўрин», «вақт», «ҳолат», «мавқе», «ҳаракат», «азоб-уқубат».

Умуман, категорияларни фалсафа тарихида илмий мавзу сифатида ўрганишни айнан Арасту бошлаб берганлиги эътироф қилинади. Маълумки, унгача Юнонистонда кўпроқ политика ва риторика (нотиқлик санъати) фанлари системалашган, яъни фан сифатида тизимга туширилган эди.

• Юнонистоннинг машҳур олими ва мутафаккири Суқротни ҳам ана шундай, ҳали гўёки шаклланмаган фан билан шуғуллангани ва ёшларни бу илм йўлига бошлаб, уларнинг нотўғри тарбиясига сабаб бўлганликда айблаган ҳам эдилар.

Адабиётлар:

• Основы философии. — Т., Ўзбекистон, 1998.
• Фалсафа. — Т., Шарқ, 1999.
• Қ. Назаров тахрири остида. Фалсафа асослари. Т., 2005.
• Философиский энциклопедический словар. М., 1999.
• Мустақиллик: илмий изоҳли оммабоп луғат. Т., 1999.