Мавзу: Ёзма нутқдаги камчиликлар (2 соат)

Тил анализи ва синтези бузилиши асосидаги дисграфия. Унинг ўзида тил анализи ва синтезининг турли кўринишлардаги бузилиш: гапнинг сўзларга бўлиниши фонематик ҳамда бўғинли анализ ва синтез ётади. Тил анализи ва синтезининг ривожланмай қолиши ёзувда сўз ва гаплар тузилишининг бузилишда намоён бўлади. Фонематик анализ, тил анализининг энг мураккаб формаси ҳисобланади. Унинг оқибатида сўзнинг товуш-ҳарф тузилиши бузилади.

Унга қуйидаги хатоликлар хосдир: сўзларни ўқишда ундошларни тушириб қолдириш (диктант – "дикат", "шамол" – "амол"); унлиларни тушириб қолдириш (китоб – "ктоб", доска – "дска"); ҳарфларнинг ўрнини алмаштириш (ручка-урчка, олма-омла); ортиқча ҳарфларни қўшиш (доскадосика), бўғинларни тушириб қолдириш, ўрнини алмаштириш, қўшиш (машина – манаши) ва ҳоказолар.
Ёзув жараёнини тўғри ўзлаштириш учун болада фонематик анализ нафақат ташқи нутқ режаси, балки ҳаммасидан бурун ички режада, тасаввур бўйича шаклланган бўлиши лозим.
Фонематик анализ ва синтезнинг шаклланмагани оқибатида ёзувнинг бузилиши хусусидаги маълумотлар Р.Е. Левина, Н.А. Никашина, Д.И. Орлова, Г.В. Чиркиналарнинг илмий-тадқиқот ишларида атрофлича кўрсатилган.

4. 
   Аграмматик дисграфия (бу хақидаги маълумотлар Р.Е. Левина, И.К. Колповская, Р.И. ЛалаЕва, С.Б. Яковлеваларнинг илмий ишларида атрофлича тавсифланган). У нутқнинг грамматик тузилиши: морфологик синтактик умумлаштиришнинг ривожланмаганлиги билан боғлангандир. Дисграяининг бундай тури сўз, сўз бирикмалари, гап ва матн даражасида намоён бўлиши мумкин. У кенг миқёсли симптокомплекс лекцико-грамматик ривожланмасликнинг таркибий қисми ҳисобланади. Бу дисграфия дизартрия, алалия, ақли заиф болаларда кузатилади.
   

Боғланишли нутқ жараёнида болалар гаплар орасидаги логик ва тилга оид боғланишни таъминлашда анча қийналадилар. Гапларнинг изчиллиги баён этилаётган воқеаларнинг изчиллигига мос келмайди, айрим гаплар ўртасида тилга оид ва грамматик боғланишлар бузилади.
Гап даражасига эга бўлган ёзув жараёнидаги аграмматизмлар сўзнинг морфологик тузилишнинг бузилишида, сўз қўшимчаларини ёзишда келишик қўшимчаларини алмаштиришда, гаплар қурилишини бузишда; ўрин ҳол келишигини алмаштиришда намоён бўлади.

5.