Мавзу: Ёзма нутқдаги камчиликлар (2 соат)

Артикулятор-акустик дисграфия кўпроқ М.Е. Хватсев томонидан кўрсатилган оғзаки нутқнинг заифлашуви натижасида пайдо бўлган дисграфияга ўхшашдир. Бу, М.Е. Хватсевнинг таъбирига кўра, "ёзувдаги тили чучуклик" ҳисобланади. Бола сўзларни қандай талаффуз қилса, ўшандай ёзади. Унинг асосида нотўғри талаффузнинг ёзувда акс этиши, сўзларни нотўғри айтиб такрорлаш ётади. Бола гапириш жараёнида товушларни нотўғри талаффуз қилишга таянган ҳолда ўзининг нуқсонли талаффузини ёзувда акс эттиради.

Артикулятор – акустик дисграфия оғзаки нутқда товушларни алмаштириш ва тушириб қолдиришга мувофиқ, ҳарфларни алмаштириш ва тушириб қолдиришда намоён бўлади. У кўпинча дисграфия, ринолалия ва полиморф кўринишдаги дислалия пайтида кузатилади. Баъзан оғзаки нутқ тўғри бўлгани ҳолда ёзувда ҳарфлар ўрнини алмаштириш ҳоллари сақланиб қолиши мумкин. Бундай ҳолатда ички нутқ пайтида тўғри артикулятсияга Этарли даражада таяниб бўлмайди, ҳолбуки, товушларнинг аниқ кинестик образлари ҳам шаклланмаган бўлади. Лекин товушлар алмаштириш ва тушириб қолидриш ёзувда доим ҳам акс этавермайди. Бу қатор ҳолларда сақланган функсиялар ҳисобига (масалан: эшитишнинг аниқ табақаланган фонематик функсияларнинг аниқ шакллангани ҳисобига) юз беради.

2. 
   Фонематик идрок (фонемаларнинг табақаланиши)нинг бузилиши асосидаги дисграфия.
   

Фонетик жиҳатдан яқин товушларга мувофиқ ҳарфларнинг алмашинишида намоён бўлади. Бундай пайтда товушлар оғзаки нутқда тўғри талаффуз этилади. Кўпинча қуйидаги товушларни англатувчи ҳарфлар: шовқинли, жарангли ва жарангсиз товушлар, улар таркибига кирувчи аффикатлар (ч-т, ч-ш) алмаштирилади. Дисграфиянинг бундай тури ундош товушларни хатда нотўғри баён этиш орқали вужудга келади.
Фонематик идрокнинг бузилиши асосида вужудга келадиган дисграфия сенсор алалия ва афазия пайтида кўпроқ намоён бўлади. Оғир ҳолатларда узоқ артикулятор ва акустик товушларни (л-к, б-в, п-н) англатадиган ҳарфларнинг ўрни алмаштирилади. Бундай пайтда аралаш ҳарфларга мувофиқ товушлар талаффузи меъёрли ҳисобланади.
Бундай турдаги дисграфиянинг механзмлари хақида ягона фикрга келинмаган. Бу, ўз навбатда, фонематик идрок жараёнининнг мураккаблиги билан боғлиқдир.

3.