Мавзу: Evro Osiyo iqtisodiy hamkorlik tashkilotining unga a`zo mamlakatlar iqtisodiyotlari uchun ahamiyati

Mintaqaviy blok	Maydon(км²)	Aholi	YaIM (PPP) ($AQSh) YaIM (mln.)	YaIM (PPP) ($AQSh) aholi jon boshiga YaIM
A’zo mamlakatlar
YeЕSA (EFTA)	529,600	12,233,467	471,547	38,546	4
YeI (EU)	4,325,675	496,198,605	12,025,415	24,235	25
YevrOsiyoIH (EurAsEC)	20,789,100	208,067,618	1,689,137	8,118	6
SAARC	5,136,740	1,467,255,669	4,074,031	2,777	8
FKAMHK(GCC)	2,285,844	35,869,438	536,223	14,949	6
NAFTA	21,588,638	430,495,039	12,889,900	29,942	3
ASEAN	4,400,000	553,900,000	2,172,000	4,044	10
PARTA	528,151	7,810,905	23,074	2,954	14+2
CARICOM	462,344	14,565,083	64,219	4,409	14+1
MDH (CIS)	17,339,153	370,158,470	2,868,430	7,749	10
CACM	422,614	37,816,598	159,536	4,219	5
Agadir	1,703,910	126,066,286	513,674	4,075	4
ВАС (EAC)	1,763,777	97,865,428	104,239	1,065	3
COMESA	3,779,427	118,950,321	141,962	1,193	5
ECOWAS	5,112,903	251,646,263	342,519	1,361	15
ЦАВЭС (CEMAC)	3,020,142	34,970,529	85,136	2,435	6
SACU	2,693,418	51,055,878	541,433	10,605	5

Manba: World Economic Outlook Database (IМF).


1.4. Xalqaro iqtisodiy integratsiyaning jahon markazlari - G’arbiy Yevropa, Shimoliy Amerika, Osiyo – Tinch okeani mintaqasi

Jahon iqtisodiyotida hozirgi kunda 20 dan ortiq xalqaro iqtisodiy integratsion birlashmalar (uyushmalar) mavjud. Jahon xo’jaligining YaIMsi va investitsiyalarning asosiy qismi, tovar aylanmaning 2/3 qismi ana shu birlashmalar hissasiga to’g’ri keladi. Bugungi kunda yirik integratsion uyushmalarning jahon savdosidagi ishtiroki ham tobora kengayib bormoqda. (4-jadval)

Jahon iqtisodiyotida uchta asosiy integratsion markazlarni (G’arbiy Yevropa, Shimoliy Amerika, Osiyo-Tinch okeani mintaqasi) alohida ajratib ko’rsatish mumkin.

4-jadval.

Yirik integratsion uyushmalarning jahon savdosidagi ishtiroki

(mlrd. AQSh doll.)

	1997	1998	1999	2000	2001	2002	2003	2004	2005	2006	2007
YeI – 27
Eksport	-	-	2357	2453	2469	2638	3149	3762	4066	4591	5320
Import	-	-	2419	2580	2549	2672	3214	3855	4222	4830	5574
NAFTA
Eksport	1014	1014	1071	1225	1148	1106	1163	1324	1479	1675	1853
Import	1208	1271	1421	1679	1570	1591	1715	1996	2269	2524	2684
ASEAN
Eksport	726	759	847	1014	950	982	1083	1291	1487	1669	1779
Import	382	287	310	381	347	365	410	511	603	688	774
MERKOSUR
Eksport	83	81	74	85	88	89	106	136	164	190	224
Import	101	99	83	90	84	62	69	95	114	141	184

Manba:www.wto.org ma’lumotlari asosida mualliflar tomonidan tuzilgan,2008 y.

Jahon iqtisodiyotida 50 - yillardan so’ng G’arbiy Yevropada ikkita yirik integratsion guruhni - Yevropa Iqtisodiy Hamjamiyati (YeIH) va Yevropa Erkin Savdo Assotsiatsiyasini (YeESA) vujudga kelishi natijasida integratsion jarayonlar ushbu mintaqada katta tezlikda rivojlanib bordi.

90 – yillarning o’rtalariga kelib YeIH (1993 yildan boshlab Yevropa Ittifoqi (YeI) deb atala boshlandi) davlatlari tashkiloti deyarli YeESAni tugashiga sabab bo’ldi (YeESA o’z tarkibida Islandiya, Lixtenshteyn, Norvegiya va Shvetsariya davlatlarini saqlab qoldi xalos). Jahon iqtisodiyotida YeESA o’zining faoliyatida bojxona ittifoqini (BI) yaratishdan nariga o’tmadi, uning tuzilmasi millatlararo yirik zamonaviy tashkilotlar va uyushmalar bilan mustahkamlanmadi.

YeI 1990 yilda va YeESAga a’zo davlatlar Yevropa iqtisodiy makonini yaratish to’g’risida kelishib olishdi. Ushbu makon doirasida EESAsi a’zolarining ishlab chiqaruvchilari YeI a’zolari kompaniyalari bilan bir qatorda preferensial (imtiyoz, rag’batlantirish) bojxona rejimidan foydalanishdi.

Tarixan integratsion jarayonlar G'arbiy Yevropada integratsiyaning o'ziga xos modellari “ laboratoriyasi” sifatida yaqqol namoyon bo'ldi. Bunda Yevropa Ittifoqi (YeI) o'zining yetuk shakllarini oldi. Yevropa Ittifoqida shakllanayotgan mintaqaviy xo'jalik kompleksi jahon xo'jaligida integratsiya nazariyalarini amalga oshirishning klassik misoli hisoblanadi.

Yevropa Ittifoqi - AQSH va Yaponiya bilan bir qatorda bozor iqtisodiyoti global tizimining markazlaridan birini tashkil etuvchi, noyob yetakchi integratsion birlashmadir. YEI 27 mamlakati aholisi 496 mln. kishidan ortiq, YeI a'zosi bo'lgan 15 ta G'arbiy Yevropa mamlakatlarining Iqtisodiy Hamkorlik va Taraqqiyot Tashkiloti (IHTT) YaIM dagi ulushi 38%dan yuqori, ularning jahon savdosidagi ulushi tahminan 40% ni (60% dan yuqorisi mintaqa ichidagi tovar aylanishiga to'g'ri keladi) tashkil etadi.

Yevropa Ittifoqi umumiy iqtisodiy siyosatining turli jihatlari tovar va xizmatlar, kapital va ishchi kuchi milliy bozorlarning o'zaro qo'shilib, birlashib ketishi jarayonlarining rivojlanishi uchun qulay muhitni yaratishga qaratilgan.

Integrasion birlikni tashkil qilgan davlatlar o'z mustaqilligi va suverinetitini saqlaydilar. Shu bilan birga o'zlarining ba'zi suveren va alohida huquqlarini Hamjamiyat tomonidan olib borishga topshiradilar va natijada “Yagona Yevropa” yuzaga keladi. Mamlakatlarning o'zaro aloqadorligining va markazga intilish tendensiyalarining kuchayishi natijasida integratsion jarayonlarga yangi ishtirokchilarni tortish ro'y beradi. 1973- 2008 yillar davomida Yevropa Ittifoqining o'z tarkibini 6 marta kengaytirganligi bunga yaqqol dalil bo'ladi

2004 yil 1 mayda YeI tarkibiga Yevropaning 10 ta davlati, 2007 yil 1 yanvarda esa yana 2 ta davlat qo’shildi. 2004 yilning mayiga qadar YeI davlatlari aholisi 453 mln. kishidan ortiq bo’lib, Yevropaning 25 mamlakatini o’z tarkibiga birlashtirgan edi. (5-7 jadvallar).

G'arbiy Yevropada yagona xo'jalik makonini vujudga kelishi juda tez sur'atlarda rivojlanmoqda. Birlamchi G'arbiy Yevropaning 6 mamlakati o'rtasida huquqiy – sharnomaviy asosda kelishib olingan munosabatlar, 2008 yilga kelib, yagona ichki bozorga, turli sohalardagi yagona yoki muvofiqlashtirilgan siyosatga, boshqaruvning milliy organlardan ustun organlariga ega

5-jadval

Yevropa Ittifoqining kengayishi

Ta'sischi mamlakatlar (1957 y.25mart)	Birinchi kengayish (1973 y. 1yanvar)	Ikkinchi kengayish (1981 y. 1yanvar)	Uchinchi Kengayish (1986 y. 1yanvar)	To'rtinchi kengayish (1995 y. 1yanvar)	Beshinchi kengayish (2004 y. 1 may)	Oltichi kengayish (2007 y. 1yanvar)
Belgiya	Buyuk Britaniya	Gresiya	Ispaniya	Avstriya	Vengriya	Bolgariya
Fransiya	Daniya		Portugaliya	Finlyandiya	Kipr	Ruminiya
Germaniya	Irlandiya			Shvesiya	Malta
Italiya					Latviya
Lyuksemburg					Litva
Niderlandlar					Polsha
					Slovakiya
					Sloveniya
					Chexiya
					Estoniya

Manba: Mualliflar tomonidan tuzilgan.

6-jadval

YeI kengayishining ko'rsatkichlari

	1958y.	1973y.	1981 y.	1986y.	1995y.	2004y.
Maydon (ming. kv. km)	1,167	1,524	1,658	2,252	3,234	5,411
Aholi (mln. kishi)	185	273	287	338	370	453
A'zo mamlakatlar soni	6	9	10	12	15	25
Rasmiy tillar soni	4	6	7	9	11	20
YeIK komissarlari soni	9	13	14	17	20	30

Manba: Manba:www.wto.org ma’lumotlari asosida mualliflar tomonidan tuzilgan.

7-jadval