Mavzu: Endokrin tizim fiziologiyasi Asosiy savollar

Enterin tizimi gormonlari. Sekretinni 1902 yilda ingiliz olimlari Beyliss va Stiarling kashf etganlar. Gormon atamasi ilk bor sekretinga nisbatan ishlatilgan. Sekretinni o’n ikki barmoq ichakning shilliq pardasidagi maxsus hujayralar sintezlaydi. Molekulyar massasi 3035ga teng, molekulasi 27 aminokislota qoldig’idan tashkil topgan. Gormonning qonga o’tishi uchun o’n ikki barmoq ichakka medadan xlorid kislota o’tib, undagi rN ni 4,5 dan pastga tushirishi kerak. Sekretin tasirida meda osti bezidan shira ajralishi keskin ko’payadi, shira tarkibidagi bikarbo-natlar miqdori ortadi. Bundan tashqari, bu gormon o’t-sofro va ingichka ichak shirasi bilan suv va tuzlar ajralishini ko’paytiradi. Sekretin tasirida meda bezlarida enzimlar ajralishi ko’paysa, ayni vaqtda xlorid kislota sekretsiyasi to’xtaydi. U xazm tizimi azolarining silliq mushaklari faoliyatini ham tormozlaydi. İngichka ichakning shilliq pardasidagi enterotsitlarning bo’linishi va ularda invertaza va maltaza enzimlari sentezlanishi sekterin tasirida tezlashadi. Sekretin yurakdan tomirlarga chiqadigan qon miqdorini, siydik xajmini va undagi natriy, kaliy kationlari va bikarbonatlar miqdorini oshiradi.
Xoletsistokinin (pankreozimin) ham asosan xazm tizimi azolarining sekretor va motor faoliyatlarini boshqarishda ishtirok qiladigan gastrointestinal gormon. Bu gormon eng avvalo o’t pufagini qisqartiradi, undagi o’tni o’n ikki barmoq ichakka chiqaradi, meda osti bezidan enzimlar ajralishini kuchaytiradi. Xoletsistokinin meda harakatlarini tormozlab, ichak harakatlarini yaxshilaydi. Uning tasirida Langergans orolchalaridan insulin va glyukagon ajralishi tezlashadi. Xoletsistokinin o’n ikki barmoq ichakdan tashqari markaziy va periferik neyronlarda ham sintezlanadi. Buni sintezlovchi neyronlar katta yarim sharlar po’stlog’ida, limbik tizim va gipofizning orqa bo’lagida ko’proq uchraydi. MAT dagi xoletsistokinin ishtaxani boshqarishda ishtirok etadi. Bosh miya qorinchalariga bu gormonni kiritilsa hayvonlarda to’yish xissi paydo bo’ladi. Xoletsistokinin mediator vazifasini ham bajaradi.