Mavzu: Elementlar davriy sistemasining XVII gurux elementlarining xossalari. Mavzuning rejasi

Xlor (VI) - oksid past temperaturada C1O₂ ga ozon ta’sir ettirish natijasida hosil qilinadi. Xlor (VI)- oksid oddiy sharoitda qizil-qoramtir tusli suyuqlik, toza holda barqaror, organik modsalar ta’sirida kuchli portlaydi, xlor (VI)-oksid suvda erishi natijasida perxlorat kislota hosil kiladi.
Xlor (VII)- oksid Cl₂O₇ rangsiz moysimon suyuqlik, suvda yaxshi eriydi, kizdirilganda va zarb ta’sirida portlaydi. Xlor (VII)- oksidga mos keladigan perxlorat kislota perxlorat tuzlarga vakuumda sulfat kislota ta’sir ettirib olinadi. Per­xlorat kislota havoda о‘z-о‘zidan tutaydigan, termik beqaror, suvda yaxshi eriydigan organik moddalar ta’sirida tez parchalanatsigan suyuqlik. Bu kislota tuzlarini xloratlarni katalizatorsiz parchalab olinatsi. Xlorning kislorotsli kislota-lari kuchi xlorning oksidlanish sarajasi ortishi bilan ortadi, oksidlanish xususiyati esa kamayadi.

Bromning Br₂O, BrO₂, BrO₃ va Br₂O₇ tarkibli kislorotsli birikmalari ma’lum.
Brom(I)- oksid Br₂O -qо‘ng‘ir-qizg‘ish tusli suyuqlik, qizdirilganda shidsatli parchalanadi. Brom (IV) - oksid sariq rangli qatgiq modda, yuqori temperaturada beqaror, ma’lum sharoitda vakuumda Br₂O hosil qilib parchalanadi. Brom (VI)-oksid BrO₃oq rangli, qatgiq beqaror modsa. Brom (VII)- oksid Br₂O₇oq rangli, suvda yaxshi eriydigan qattiq modda.
Bromning gipobromid HBrO va bromat HBrO₃ kislotalari bor. Gipobromid kislota bromni simob (II)- oksid ishtirokida suvda eritib olinadi. Gipobromid kislota gipobromidlari termik beqaror bо‘lgani uchun qizdirilganda dispropor-siyalanadi:
3KBrO2KBr + KBrO₃
Bromat kislota bariy bromatga suyultirilgan sulfat kislota ta’sir ettirib olinadi:
Ba (BrO₃)₂ + H₂SO₄BaSO₄ + 2HBrO₃
Bundan tashqari, bromli suvga xlor ta’sir ettirib ham bromat kislota olish mumkin:
Br₂ + 6H₂O + 5C1₂2HBrO₃ + 10HCl
Bromat kislotaga moye keladigan tuzlar bromatlar deb ataladi. Bromatlar bromitlarni termik parchalab yoki xloratlarga bromidlar ta’sir ettirib olinadi:
KC1O₃ + KBr KBrO₃ + KC1
Texnikada bromatlar KBr va NaBr eritmalarini elektroliz qilib olinadi.
Yodning J₂O va J₂O₅ tarkibli kislorodli birikmalari ma’lum: J₂O₅ - oq rangli kristall tuzilishiga ega bо‘lgan barqaror modsa. Periyodat kislotani termik parchalash natijasida hosil qilinadi. J₂O₅- 300° gacha barqaror, keyin yod va kislorod hosil kilib suyukdanadi. U suv bilan shiddatli reak-siyaga kirishadi:
J₂O₅+H₂O2HJO₃
J₂O₅ - kuchli oksidlovchi bо‘lgani uchun H₂S, HCl va CO lar bilan reaksiyaga kirishadi:
5H₂S + J₂O₅ J₂ + 5S + 5H₂O
5CO+J₂O₅J₂ + 5CO₂
Yodning gipoyodid HJO, yodat HJO₃ va peryodat HJO₄ tarkibli kislorodli kislotalaribor. Gipoyodit kislotaning tuzlari gipoyoditlar juda beqaror moddalar bо‘lib, osonlik bilan yodatlarga aylanadi. Lekin gipoyoditlar kislotaga qaraganda barqaror moddalardir. Agar yodga ishqor ta’sirettirilsa, avvalgi gipoyodatlar, sung ular yodatlarga va yodidlarga parchalanadi:
J₂ + 2KON KJ + KJO + N₂O
3KJO2KJ + KJO₃
Gipoyodit kislota va uning tuzlari oksidlovchilardir. Yodat kislotani HJO₃ yodga nitrat kislota yoki xlorli suv ta’sir ettirib hosil qilinadi:
3J₂ + 10HNO₃ 6HJO₃ + 10NO + 2H₂O
J₂ + 5C1₂ + 6H₂O 2HJO₃ + 10 HC1
Yodat kislota suvda yaxshi eriydigan rangsiz kristall modsa. Yodat kislotaning tuzlari yodatlar, bromatlar va xloratlar kabi neytral va ishqoriy eritmalarda oksidlovchi xossani namoyon qilmaydi, zarba ta’sirida portlaydi. HClO₃ -HBrO₃ - H JO₃ qatorda kislotalarning barqarorlik darajasi chapdan о‘ngga tomon kuchayadi, oksidlanish xossasi va kislotaning kuchi pasayib boradi.
Galogenlar о‘zaro birikib, asosan birlamchi va uchlamchi birikmalar hosil qiladi. Bulardan BrCl, JC1, JCl₃, JBr lardan boshqa barcha birikmalar ftor galogenlardir.
Birlamchi galogenli birikmalarning reaksiyaga kirishishi xususiyati uchli bо‘lib, oksidlovchi xossasiga ega, kupgina erkin holatdagi elementlar bilan birikib galogenidlar aralashmasini hosil kiladi. Ular suv ta’sirida gidrolizlanadi:
BrC1 + H₂O  HCl+ HOBr
Uchlamchi galogenlararo birikmalar suv ta’sirida kuchli portlash hosil qilib parchalanadi. Galogenlararo birikmalar ichida eng kо‘p tarqalganlari galogenftoridlardir. ClF va ClF₃ ni tо‘gridan-tо‘gri mis idishda 250°C da xlorga ftor ta’sir etgirib olish mumkin. C1F₅ ni ClF₅ ga 250 atmosfera bosimda 350°C da F₂ ta’sir etgirib olinadi. Galogen ftoridlar reak-siyaga kirishish xususiyati kuchli bо‘lgani uchun organikada ftorlash keng qо‘llaniladi. Galogen ftoridlarning aktivligi CF₃ - BrF₅ - JF₇ - C1F - BrF₃ - JF₅ - BrF qator bо‘yicha chapdan о‘ngga о‘tgan sari kamayib boradi.