Mavzu: Elеmеntlar Davriy sistеmasi va Davriy qonuni

Tabiatda uchrashi. Ularning ko`pchiligi efir moylari tarkibiga kirib, meva gullarning yoqimli hidlari asosini tas ikkil qiladi.Uch atomli spirt glitserin va yuqori yog` kislotalari efiri - yog`-moylarning asosini tashkil etadi. Yuqori bir atomli spirtlar va yuqori monokarbon kislotalar efirlari-mum va spermatset asosini tas ikkil etadi.
Olinishi. Tabiiy efirlarni o`simliklardan organik erituvchilar yordamida ajratib nadi (ekstraksiya). Murakkab efirlarni sanoatda eterifikatsiya (oldingi mavzuga qarang) reaksiyasi ali olinadi. Bu reaksiyada suv kislota gidrokoguruhi va spirt vodorod atomidan hosil bo’ladi.
Alohida vakillari. Murakkab efirlarning eng ahamiyatli vakillari yog` hisoblanadi. Yog`lar uch atomli spirt glitserinning yuqori yog` monokarbon kislotalari bilan murakkab efirlaridir. Yog`-moylar hosil bo`lishida, asosan, to`yingan kislotalardan: stearin- C₁₇H₃₅COOH palmitin-CH₃-(CH₂)₁₄-COOH va to`yinmagan kislotalardan: olein CH<sub>3</sub>-(CH<sub>2</sub>)<sub>7</sub>-CH=CH-(CH<sub>2</sub>)<sub>7</sub>-COOH kislotalari qatnashadi. Tabiatda hayvonlar (teri ostida va sutda) va o`simliklar (don va mevalarc yog`-moylarning asosiy manbasi hisoblanadi. Tabiiy yog`-moylar turli yo kislotalari radikallarini tutgan aralash triglitseridlardir. Tabiiy yog`-moylar tarkib triglitseridlardan tashqari turli qo`shimchalar, vitaminlar, bo`yovchi moddal erkin yog` kislotalari, mono- va diglitseridlar, karotinoid kabilar kiradi.Yog`lar qattiq konsistensiyaga ega bo`lishi ularning to`yingan yog` kislotalarc hosil bo`lganligi bilan (hayvon - qo`y, mol yog`lari), moylarning suyuq bo`li (o`simlik - paxta, kungaboqar, soya, makkajo`xori, maxsar, zaytun, kunjut, yong` moylari) ularda to`yinmagan yog` kislotalari qoldiqlari ham borligi bilan izohlana. Yog`-moylar, odatda, suvdan yengil bo`ladi, unda erimaydi, emulsiya ho qiladi, organik erituvchilarda yaxshi eriydi. Yog`-moylar turli hidlarni yutish ushlab qolish xususiyatiga ega, shuning uchun ulardan gullardagi xushbo`y beruvchi moddalarni ajratib olishda ham foydalaniladi. Tarkibi doimiy bo`lmag uchun yog`-moylar aniq suyuqlanish haroratiga ega emas. Suyuq yog`-moylar to`yinmagan yog` kislotalaridan hosil bo`lganligi uchun sanoa turli katalizatorlar, masalan, nikel katalizatori ishtirokida vodorod bilan to`yintiriladi.