Mavzu: elastiklik nazariyasini amaliyotda qo’llanilishi mundarija kirish I bob: elastiklik nazariyasini amaliyotda qo’llanilishining nazariy va amaliy asoslari

Ishlab chiqaruvchi to’laydigan qism Iste’molchi to’laydigan
qism



3.6-rasm. Soliq yukining taqsimlanishi

Talab chizig’i elastik bo’lganda ( ), soliqning katta qismini ishlab chiqaruvchilar to’laydi (3.7-rasm).

Ishlab chiqaruvchi to’laydigan qism



3.7-rasm. Talab elastik bo’lganda soliq yukining taqsivlanishi

3.7-rasmdan ko’rinib turibdiki, iste’molchi to’laydigan soliqni ifodalovchi P0BE1P1 to’rtburchak yuzi, ishlab chio’aruvchi to’laydigan soliqni ko’rsatuvchi P2ABP0 to’rtburchak yuzidan kichik.

Talab chizig’i elastik bo’lganda ( ), soliqning katta qismini to’lash iste’molchilar zimmasiga tushadi (3.8-rasm).

Bu erda, P0BE1P1 to’rtburchak yuzi P2ABP0 to’rtburchak yuzidan katta. Soliqni bunday taqsimlanishini quyidagicha izohlash mumkin. Talab elastik bo’lganda iste’molchilar ushbu tovarga narx oshishi bilan o’zlarining talabini o’rnini bosuvchi tovarlarga o’zgartiradilar. Agar talab elastik bo’lmasa, bunday o’zgartirish qiyin bo’ladi.

Soliqning taqsimlanishini taklif chizig’iga nisbatan qaraganimizda buning teskarisini ko’ramiz. Taklif elastik bo’lganda, soliqning katta qismini to’lash iste’molchilar zimmasiga tushadi (3.9-rasm).

Agar taklif elastik bo’lmasa, soliq yukining katta qismi ishlab chiqaruvchilar zimmasiga tushadi.

Misol. Biror A tovarga bo’lgan taklif elastikligi 0.6. bir birlik mahsulotning narxi 8 dollar. Taklif xajmi 12000 birlik bo’lsin. Taklif bilan narx o’rtasida bog’liqlik chiziqli bo’lganda:

a) Taklif funktsiyasi aniqlansin;

b) Faraz qilaylik, A tovarga talab funktsiyasi vuyidagacha bo’lsin:
Qdq30600-7600*P

Bu erda, Q- tovar miqdori, dona; P- tovar narxi, dollar.

Taklif xajmi 20% ga oshganda yangi muvozanat narx va ishlab chio’arish xajmi aniqlansin.

Echish. Taklif funktsiyasining umumiy ko’rinishi

QsqaQb*P

Taklif funktsiyasi uchun taklif elastikligi formulasidan foydalanib quyidagini yozamiz:

va Qeq12000.

• 
  dan foydalanib quyidagini yozamiz:
  
• 
  bundan esa bq900
  

Endi aniqlangan va berilgan qiymatlarni taklifning umumiy funktsiyasigako’yib a ning qiymatini aniqlaymiz:

12000qaQ900*8 doll.

bundan aq4800.

Demak, taklif funktsiyasi quyidagi ko’rinishga ega:

Qsq4800Q900*P.

b) Taklif hajmini 20 foizga oshganda

muvozanat shartidan

30600-7600*Pq5760Q1080*P

,

Misol. Shahar metro chiptalarining muvozanat narxi 1doll. Bir kunlik yo’lovchilar soni 21600 kishi. Qisqa muddatli oraliqda talabning narx bo’yicha elastikligi . Taklifning narx bo’yicha elastikligi .

a) Qisqa muddatli oraliqda avtobus chiptalariga bo’lgan talab va taklif funktsiyalari aniqlansin.

b) Faraz qilaylik, benzin narxi oshishi munosabati bilan ko’pchilik yo’lovchilar shaxsiy engil metrodan foydalanmay qo’yishdi. Natijada metrochiptalariga talab 20 foizga oshdi. Chiptalarning yangi muvozanat narxi aniqlansin.

v) Shahar ma’muriyati chiptalarga bo’lgan narxni oshirishni man qildi.

XULOSA

Raqobatlashgan ishlab chiqaruvchilarga berilgan narxlarda qancha miqdorda mahsulot sotishi mumkinligini va iste’molchilarga esa berilgan narxlarda qancha miqdorda mahsulot sotib olishini ko’rsatib beradi. Taklifning taklif chizig’i bo’yicha o’zgarishiga, taklif miqdorining o’zgarishi deyiladi. Taklif miqdorining o’zgarishi, ya’ni taklifning taklif chizig’i bo’yicha o’zgarishi, faqat narx ta’siri ostida bo’ladi. Narxdan boshqa taklifga ta’sir qiluvchi omillar taklif chizig’ini unga pastga yoki chapga-yuqoriga siljitadi. Taklif chizig’ining o’zini o’ngga yoki chapga siljishiga taklifning o’zgarishi deyiladi.

Bozor muvozanati bozor tizimining shunday holatini bildiradiki, bu holatda talab va taklif bir-biriga teng bo’ladi. Muvozanat nuqta muvozanat narxni va muvozanat mahsulot miqdorini bildiradi. Bu nuqtada tovar tanqisligi ham, ortiqcha tovar ham bo’lmaydi.

Elastiklik - bir o’zgaruvchining boshqa bir o’zgaruvchi ta’siri ostida o’zgarishini o’lchaydigan o’lchov; aniqroq qilib aytganda, biror o’zgaruvchining bir foizga o’zgarishini natijasida boshqa bir o’zgaruvchining ma’lum foiz miqdorga o’zgarishini ko’rsatadigan sondir. Ma’lumki, talab va taklif chiziqlarining yotiqligi, ularning elastiklik koeffitsientlari miqdorining qzgarishiga ko’ra o’zgaradi. Talab va taklifning elastik yoki elastik bo’lmasligi soliq yukining iste’molchi va ishlab chiqaruvchilar o’rtasida qanday gaqsimlanishini, ya’ni soliqning qancha qismini iste’molchi va qancha qismini ishlab chiqaruvchi to’lashini aniqlab beradi.