Mavzu: Ekosistema, biom va biogeotsenoz Reja

Agroekosistemalar.  Agroekosistemalar  qishloq  xo’jaligida  foydalaniladigan  ekin 

maydonlari, yem-xashak olinadigan yaylovlar hamda tuyoqli uy   hayvonlarini o’z ichiga oluvchi 

hududlar majmuidir. Agroekosistemalar tarkibiga inson ham kiradi, chunki u har doim ekologik 

zanjirni boshqarib iloji boricha ko’p energiyaga ega bo’lgan mahsulot olishga harakat qiladi va 

energetik piramidaning cho’qqisida turadi. Agrofitotsenoz agroekosistemalar-ning eng muhim bir 

qismi  hisoblanib,  u  ma’lum  maydondagi  madaniy  va  begona  o’tlar  majmuidan  iborat. 

Agrofitotsenozning  madaniy,  begona  o’tlar  hamda  tuproqdagi  suvo’tlari  va  mikroorganizmlari 

agroekosistemaning mustaqil qismi hisoblanadi. Agrofitotsenozning hayoti uchun zarur bo’lgan 

va  ularsiz  yashay  olmaydigan  hayvonlar  uning  tarkibiga  kirmaydi.  Agrofitotsenozlar  sun’iy 

fitotsenoz  deb  qaraladi  va  uning  tabiiy  fitotsenozlarga  o’xshash  tomonlari  va  farqlari  bor. 

O’xshashlik  tomonlari      quyidagilar:        1.  Har  ikki    jamoada  ham  quyosh  energiyasi  avtotrof 

organizmlar  tomonidan  o’zlashtiriladi;  2.  Tabiiy  va  sun’iy  jamoalarning  turlar  o’rtasida  o’zaro 

aloqa munosabatlari mavjud; 3. Begona o’tlarning turlar tarkibi, tabiiy jamoalarning turlar tarkibi 

ham  tashqi  muhit  sharoitlari  bilan  belgilanadi  va  ular  barqaror  (almashlab  ekishning  ba’zi 

bosqichlarida o’zgarsa ham) guruh sifatida ishtirok etadi; 4. Ekinlar orasida o’sadigan turlar va 

tabiiy  tsenozlardagi  turlar  uchun  ham  qonuniy  ravishda  almashinadigan  fenologik  fazalar 

xarakterlidir. Farqlari esa quyidagilardan iborat: 1. Miqdoriy ko’rsatkichi bilan; 2. Dominantlar 

agrofitotsenozlarda inson tomonidan kiritiladi va boshqariladi; 3. Tabiiy jamoalarda turlarni turli 

strategik  tiplarga  ajratish  mumkin;  4.  Agrofitotsenozlardagi  begona  o’tlar  keng  ekologik 

amplitudadagi  va  kosmopolit  organizmlardir;  5.  Agrofitotsenozdagi  madaniy  o’simlik 

populyatsiyasi ma’lum bir navga tegishli bo’lgani uchun yaxshi differentsiallashmagan. 

Madaniy  o’simliklar  jamoasi   (agrofitotsenozlar) ekologik nuqtai nazardan eng yuqori 

foydali  mahsulot  berishi  va  tashqi  muhitni  eng  past  darajada  ifloslantirishi  lozim,  shuningdek    

tabiiy    resurslar    saqlab qolinishi kerak. Masalan,   paxta    dalasi    biotsenozini  avtomatik 

boshqarish qobiliyatiga ega,  bu yerda bir turlar  ikkinchi tur bilan  almashinadi va qayta tiklanish 

yuz beradi.    Natijada    hamma    organizmlar, soni o’z-o’zidan idora qilinadi.    Bahor va    yoz 

oylari boshlarida paxtada g’o’za shirasi ko’payadi. Ayni vaqtda xonqizlari, yirtqich pashshalar va 

uchib yuruvchi afidlar ham ko’paya boradi.   Bir turdagi   zararkunandalar tamom bo’lishi bilanoq, 

ularning  kushandalari  boshqa  zararkunandalarga  o’tadi  va    yoki    boshqa  tur  kushandalarga  joy 

bo’shatib  beradi.  Shunday  qilib,  dalalarda  yirtqich  burgalar,  kanaxo’rlar,  stetoruslar  kabi 

o’rgimchak  kanalar  bilan  oziqlanuvchilar  paydo  bo’ladi.  Albatta,    zararkunandalar      bilan  

ko’rashishga    qaratilgan  tabiiy    konveyerlar    uzilib    qolishi    mumkin.      Entomofaglar  ham 

zararkunandalarning  ko’payishini  to’xtatib  tura  olmasligi  mumkin.  Bunday  paytda  inson 

aralashishi zarurdir. Dalalarni kezib qaysi uchastkalarda qanchadan-qancha zararkunanda borligini 

aniklash, entomofaglar yetarli uchastkalarda kimyoviy   vositalardan foydalanishga shoshilmaslik, 

kimyoziy  ishlovni  esa  faqat  xavfli  o’choqlardagina  yelkaga  osiladigan  yoki  traktorlarga 

o’rnatilgan  asboblar  yordamidagina  o’tkazish  kerak.  Bu  holda  zararkunandalar  boy  joygagina 

kimyoviy  ishlov  beriladi.  Qo’shni  uchastkalarda  esa  ularning  tabiiy  kushandalari  tirik  qoladi. 

Ekinzorlarga  kimyoviy  ishlov  berishni  biologik  usullar  bilan  chambarchas  bog’lash  yanada 

maqsadga muvofiq bo’ladi. Keyingi vaqtlarda zararkunandalarga qarshi ko’rashda mikrobiologik 

preparatlar va biofabrikalar tashkil qilinmoqda.