Мавзу: Экология фани ҳақида умумий тушунча

---

 

1 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Qarshi-2007 

 

---

 

2 

Ekologiya fani, metodlari, tarixi, vazifalari va ahamiyati. 

 

REJA: 

 

1.  Umumiy ekologiya fani va uning bo’limlari.  

2.  Ekologiyada foydalaniladigan uslublar.  

3.  Modellashtirish. 

4.  Ekologiyani qisqacha tarixi. 

5.  O’rta Osiyo O’zbekistonda ekologiya fanining qisqacha rivojlanishi. 

6.  Ekologiya fanining vazifalari. 

 

     1.Umumiy ekologiya fani va uning bo’limlari. 

 

  Ekologiya  nima?  Bu  savolga  30  yil    oldin  javob  berish  oson  bo’lardi,  chunki  “ekologiya” 

terminidan  faqat  biologlargina  foydalanar  edi  va  muhit  bilan  organizmlarining  o’zaro  aloqasini 

o’rganadigan fan deb qaralar edi. 

      Keyingi vaqtlarda «ekologiya» termini juda keng qo’llanila boshladi va inson bilan atrof-

muhit o’rtasida bo’ladigan xoh tabiiy, xoh o’zaro aloqalarni  har qanday formasida ishlatilmoqda. 

              Ekologiya  so’zi  o’zining  ilmiy  biologik  termin  ashamiyati  o’rnini,  muhim   

sotsial,siyosiy  termin  bilan  almashdi.Endi  ekologiyani  mohiyati  tabiatni  muhofaza  qilish  va 

undan  ratsional  foydalanish  deb  tushunila  boshlandi.Akademik  D.S.Lixachyov  ta‘biri  bilan 

aytganda «ekologik madaniyat» deb ham atash mumkin. 

 

Ekologiya  {  grekcha  “oikos”,  yashash  joyi,  uy,  boshpana    “logos”,  fan}  terminini  nemis 

olimi  E.Gekkel  {1866}  fanga  kiritdi.  Rus  tilida  ekologiya  terminini  birinchi  marta  I.I  Mechnikov 

{1868} ishlatdi. 

 

Boshqa fanlar singari ekologiya fani ham o’zining uzoq tarixiga ega.  

 

Ekologiya  –  demak  bu  tirik  organizmlarni  yashash  muhiti  bilan  hamda  o’zaro  aloqalarini, 

munosabatlarini o’rganadi. 

 

Muhit,  turlar,  populyatsiyalar,  biostenozlar  va  biosfera  kabi  tushunchalar    ekologlyaning 

asosiy ob’ekti hisoblanadi. 

 

Shuning uchun ham umumiy ekologiya to’rt bo’limga  bo’linadi. 

 

1.Autekologiya { yunoncha “aytos” – “o’zi” degan ma’noni b}. ayrim turlarni o’zlari yashab 

turgan muhit bilan o’zaro aloqasi, munosabati. 

 

2.Populyastiyalar  ekologiyasi  {  fr.  “populyas’on”-  “aholi”.}populyastiyalar  tuzilishi  va 

dinamikasini o’rganadi.  

 

3.Sinekologiya – { yunoncha “sin” – birgalikda } Biostenozlar tuzilishi  va xossalari, tashqi 

muhit bilan o’zaro munosabatlarini o’rganadi. 

 

4.Biosfera  {yunoncha  “bio”-hayot,  “sfera”  –  shar  degan  m.b}Er  qobig’idagi  tirik 

mavjudotlarni tarqalishini o’rganadi.  

 

            2.Ekologiyada foydalaniladigan usullar. 

 

 

Ekologiyani foydalaniladigan usullari asosan qo’yidagilardan iborat. 

 

1.Tasvirlash usuli. 

 

2.Taqqoslash usuli. 

            3.Tajriba usuli. 

            4.Modellashtirish usuli. 

            Yuqoridagi  birinchi  uchta  uslublari  deyarli  biologiya  fanlari  foydalanadigan  uslublardir. 

Ekologiyada tajriba va modellashtirish uslublaridan keng foydalaniladi.