Mavzu: Ega va uning o’zbek tilshunosligidagi tadqiqi

8. Ob’ekt ma’nosini bildiradi: Uy quruvchilar tomonidan ko’rildi.

Ega vaziyatidagi sintaktik shakl umumlashgan namuna sifatida bir muncha morfologik shakllarda namoyon bo’la oladi:

1. Bosh kelishikdagi ot bilan: Sayfi Soqievich dumboq qo’lini siladi.

2. Bosh kelishikdagi ot o’rnida almashib kelgan olmosh bilan: U hayoliga kelgan bema’ni fikrdan o’zi kuldi.

3. Harakat nomi bilan: Erta turish foydali.

4. So’z birikmasi shakli bilan: Xotinsiz o’tish-hato, bolasiz o’tish-jafo.

5. Otlashgan sifat bilan: Yaxshilar ko’paysin.

6. Otlashgan son bilan: 234-mening orqamdan yursin.Uchinchisi qochdi.

7. Otlashgan sifatdosh bilan: Qimirlagan qir oshar.

8. Otlashgan taqlid so’z bilan: Tomdan oshib tushayotgan tiniq suvlarning shildir-shildiri dillarga orom beradi.

9. Otlashgan undov bilan: Atrofni qo’shinlarning urasi tutib ketdi.

Eganing uyushiq qator bilan ifodalanishi

1) Bir xil grammatik shakllangan leksemashakl va birikmashakl bilan
ifodalangan (3): S e p n i n g b o y l i g i, t u r i, r a n g - b a r a n g l ig i hammani hang-mang etdi (Oybek). D o‘ p p i y e l i m i, k e r o s i n
h i d i anqib turgan suv muzdakkina edi (O‘tkir Hoshimov) kabi. Ikkinchi
misoldagi ega - gapshakl transformasi tarkibidagi (ichki) ega.
2) Uyushiq qator a'zolari grammatik son paradigmasining har xil shaklidagi leksemashakl va birikmashakl bilan ifodalangan (3): K a m b a g‘ a l
u r u g‘ - a y m o q, q o‘ n i - q o‘ sh n i l a r, t o‘ y d a, a z a d a s em i r a d i g a n y u r i m s a k a y o l l a r .. piyoda jo‘nashdi (Oybek).
Azizning ko‘z o‘ngida brigada shiyponi, lotok-ariq, yangi bog‘, qiyg‘os ochilib yotgan atirgullar, rayhonlar, to‘p-to‘p jambillar jonlandi (Hamid G‘ulom)
kabi. Bu jumlalarda uyushiq qatorning ayrim a'zolari birlik shaklida, ayrim
a'zolari ko‘plik shaklida ishlatilgan.
3) Uyushiq qator a'zolarining grammatik shakli umumlashtirilgan (1):
Axir b i- n a f sh a, ch u ch m o m a, l o l a l a r .. ochilib, yashnab yotadi (Hamid G‘ulom). Bu misolda -lar ko‘plik affiksi, demak, undan keyin
keladigan bosh kelishik shakli ham umumlashtirilib, go‘yo qavslardan tashqariga chiqarilgan, uyushiq qatorga yaxlitligicha qo‘shilgan, uyushiq qator a'zolari esa go‘yo leksemaga teng asos holatiga o‘tgan. Buni qavslar yordamida
quyidagicha ko‘rsatish mumkin: [(binafsha-), (chuchmoma-), (lola-)]  lar 
II