Мавзу. «Диншунослик фанининг предмети, мақсади ва вазифалари»

“Агар шайхлик рукнлари нечта, деб сўрасалар, еттита деб айтгил, деб уқтиради Кошифий “Футувватномаи султонийя” асарида:

• “Агар шайхлик рукнлари нечта, деб сўрасалар, еттита деб айтгил, деб уқтиради Кошифий “Футувватномаи султонийя” асарида:
• Биринчидан, шайх комил маърифат эгаси бўлсин;
• Иккинчидан, ўткир фаросатли, одамшунос киши бўлиб, бир нигоҳ ташлаш билан муриднинг қобилиятини илғай олсин.
• Учинчидан, етук руҳий-маънавий қуввати бўлсин, токи агар мурид тариқат йўлидан адашса, унга маънавий мадад бериб, мушкулини осон қила олсин;
• Тўртинчидан; тўғри йўлга солсин, яъни нарсага муҳтожлиги бўлмасин;
• Бешинчидан, ихлоси мустаҳкам бўлиб, риё ва тамаъни тарк этсин, мол ва мансаб деб бировга сарғаймасин, эгилмасин;
• Олтинчидан, ростлик ва беғараз дўстликни шиор қилсин – ҳақ сўзини ҳар ерда, ҳар қандай шароитда айта олсин, гапирганда иккиюзламачилик қилмасин;
• Еттинчидан, қалбида шафқат нури порлаб турсин, мурид манфаатини ва умум манфаатини ўз манфаатидан устун қўйсин”.

Тариқатларнинг сони элликтадан ортиқ. Чунончи, тайфурия, заҳабия, ҳуруфия, ҳалложия, шозалия, жунайдия, суҳравардия, сафария, қодирия, неъматуллоҳия, чиштия, низомия, бектошия, нурбахшия, мавлавия, маломатия, қаландария, маъруфия, фирдавсия, нурия, қушайрия, халватия, адҳамия, аҳмадия ва ҳоказо.

• Тариқатларнинг сони элликтадан ортиқ. Чунончи, тайфурия, заҳабия, ҳуруфия, ҳалложия, шозалия, жунайдия, суҳравардия, сафария, қодирия, неъматуллоҳия, чиштия, низомия, бектошия, нурбахшия, мавлавия, маломатия, қаландария, маъруфия, фирдавсия, нурия, қушайрия, халватия, адҳамия, аҳмадия ва ҳоказо.
• Булардан тайфурия Тайфур Боязид Бистомий номи билан боғлиқ, ҳакимия Ҳаким Термизий номи билан боғлиқ, ҳалложия Мансур Ҳалложга нисбат берилади, суҳравардия Яҳё Суҳравардий номи билан боғланган оқимлар кўпроқ назарий томонлари билан маълум. Чунки Бистомий, Ҳаким Термизий, Жунайд Бағдодий ёки Яҳё Суҳравардий махсус хонақо тариқатини тузиб, солик тарбияси билан шуғулланмаганлар. Уларнинг тарафдорлари бор, холос. Қаландария, маломатия каби оқимлар эса бирор шайх номи билан боғлиқ бўлмаган, алоҳида йўналишлардир. Марказий Осиёда қуйидаги тариқатлар қадимдан кенг тарқалган: қодирия, яссавия, кубровия ва нақшбандия (ёки «хожагон»).