Мавзу: Дидактика таълим назарияси сифатида Режа

Бугунги кунда таълимнинг қуйидаги парадигмалари кенг тарқалган:

Анъанавий – консерватив парадигма (билим парадигмаси).

Рационалистик (бихевиористик) парадигма.

Феноменологик (гуманистик) парадигма.

Технократик парадигма.

Эзотерик парадигма

• Айни вақтда таълим парадигмаларини белгилашга нисбатан уч хил ёндашув мавжуд:
• 1. қадриятли (аксиологик) ёндашув - маданият инсон ҳаётининг мазмуни сифатида тушунилади.
• 2. Фаолиятли ёндашув асосан маданият моддий ва маънавий бойликларини яратишга йўналтирилган фаолиятнинг синалган усуллари сифатида талқин этилади.
• 3. Шахсий ёндашув - маданият муайян шахс тимсолида намоён бўлади.

• Ҳар бир парадигма муайян таълимий муаммоларни ҳал этишга йўналтирилади. Хусусан:
• - ижтимоий институт сифатида ўқув муассасаларининг вазифалари;
• - таълимнинг самарали тизими;
• - ўқув юртлари олдида турган энг муҳим, устувор масала;
• - таълимнинг ижтимоий аҳамиятли мақсадлари;
• - муайян билим, кўникма ва малакаларнинг қимматли ҳисобланиши.

• Бунда таълимнинг асосий методлари, ўргатиш, тренинг, тест синовлари, индивидуал таълим, тузатишлари бўлиб қолади. Бунинг оқибатида, таълимнинггина эмас, балки дарс беришнинг ҳам ижодий характерини аниқлаш муаммоси муҳокама қилинмайди.
• П.Блум барча ўқувчилар фақат ўзлаштирибгина қолмай, балки муваффақиятли ўқишлари мумкин деб ҳисоблайди. Ўқувчининг оптимал қобилиятлари маълум шароитларда, ўқувчига таълим бериш натижаси унинг суръати билан аниқланади. Олимнинг фирича, таълим олувчиларнинг 95 фоизи таълим муддатларига бўлган чеклашлар олиб ташланганда ўқув курсининг бутун музмунини ўзлаштириб олишга қодирлар.

• Ана шу нуқтаи назардан ўқувчилар томонидан билимларнинг муваффақиятли ўзлаштиришини таъминловчи методика ишлаб чиқилади, унинг моҳияти қуйидагичадир:
• Бутун синф ёки курс учун тўла ўзлаштириш эталони, мезоннини аниқ белгилаб олиш асосида ўқитувчи таълим якунида эришилиши керак бўлган аниқ натижаларнинг рўйхати ва унга мувофиқ келувчи тестларни тузади.

• Ўқув бирликлари, яъни, ўқув материалларининг яхлит бўлимлари кўрсатилади, уларни ўзлаштириш натижалари аниқланади, якуний баҳога таъсир кўрсатмайдиган навбатдаги тестлар тузилади. Бу тестларнинг вазифалари – тузатиш, коррекциялашдан иборат.
• Тўла ўзлаштиришга йўналтирилган ҳар бир ўқув курс материалларини ўзлаштириш даражасини баҳолаш учун тест синовларини ўтказиш. Бу ўринда ҳар бир ўқувчига баҳо ва таълим мақсадларининг аҳамиятини тушунтириш муҳим.

• Предметларни бўш ва ўртача ўзлаштирувчи ўқувчиларнинг қобилиятларини жадал ривожлантириш П.Блум концепциясининг асосий мазмунини ташкил этади.
• Турли мамлакатларнинг (Австрия, Белғгия, АқШ ва бошқалар) таълим тизимлари тажрибаси рационалистик (бихевиористик) парадигма ғояларига мувофиқ иш кўрилганда 70 % ўқувчилар юқори натижаларни қайд этганликларини кўрсатади.
• Юқорида қайд этилган таълим йўналишлари ўзида инсонпарварлик ғояларини ифода этмаган, улар бола дунёқарашининг ривожланиши, шахснинг ривожланишида шахслараро муносабатларнинг муҳим ўрин тутишини назарда тутмайди.