Mavzu: Diagnostikaning umumiy jarayonlari va texnik diagnostika vositalariga qo'yilgan talablar. Avtotransport vositalari harakat xavfsizligini ta'minlovchi

6.6 Shina, g‘ildiraklarni diagnostikalash 
Transport vositasining harakat xavfsizligiga shina va g‘ildiraklarning ta’siri 
katta. Shinadagi bosimning miqdori me’yoriy miqdorlardan kam bo‘lmasligi va 
oshib ham ketmasligi shart. Shina protektorining qoldiq balandliklari 
quyidagilardan kam bo‘lmasligi kerak: yengil avtomobillarda – 1,6 mm; yuk 
avtomobillarda – 1,0 mm; avtobuslarda – 2,0 mm. Yirtilgan, kordlari chiqib qolgan 
va protektorlari qatlamlarga ajralgan shinalarni ekspluatatsiya qilish hamda 
transport vositasining bir o‘qiga (ko‘prigiga) har xil turdagi shinalarni qo‘yish 
qat’iyan man etiladi.
Shina murakkab texnologik buyum bo‘lib, ko‘p sonli va har xil sifatli rezina 
aralashmasidan, po‘lat, tekstil, sintetik materiallardan iborat. Buning natijasida 
disbalans – massaning bir maromda taqsimlanmasligi oqibatida nomuvozanatlik 
vujudga keladi. 
G‘ildirak aylanganida o‘zgaruvchan, markazdan qochirma kuch hamda 
o‘qda o‘zgaruvchan aylantirish momenti hosil bo‘ladi, g‘ildirak, rul boshqaruvi va 
osma elementlarining tebranishiga olib keladi. Harakat xavfsizligi pasayadi, 
qulaylik yomonlashadi, osma va shina elementlarining barvaqt buzilishi ro‘y 
beradi. 
Shinalarning yeyilishiga g‘ildiraklarning muvozanatlanmaganligi ham ta’sir 
etadi. Agar g‘ildirakning muvozanatlanmaganligi (disbalansi) ruxsat etilgan 
chegaradan oshib ketsa, shinalar yeyilishi diagnosti chetki yo‘lkalarida aylana 
bo‘yicha bir me’yorda joylashgan ayrim dog‘lar shaklida namoyon bo‘ladi va faqat 
muvozanatlanmagan g‘ildirak bilan uzoq yurilganda markaziy yo‘lka ham yeyiladi. 
Bunga o‘xshash yeyilish g‘ildirakning yuqori yon urishida vujudga keladi, 
masalan, diskning egilgan holatida. Oldingi g‘ildiraklarning aylanmasdan siljishi 
bilan birga kechadigan tormozlanishlari, aylana bo‘yicha bir me’yorda 
joylashmagan, shina protektorining butun eni bo‘yicha ayrim dog‘lar shaklidagi 
yeyilishga olib keladi. Bunday yeyilish g‘ildirak disbalansini va keyinchalik 
shinaning jadal yeyilishini vujudga keltiradi. 
Nazorat savollari: 
1. Tormoz xususiyatining diagnostikalash vositalari qanday turlarga 
bo‘linadi? 
2. Umumiy diagnostikalashda tormoz xususiyatlari ko‘rsatkichlaridan 
qaysilari aniqlanadi? 

---

21 
3. Elementar diagnostikalashda tormoz xususiyatlari ko‘rsatkichlaridan 
qaysilari aniqlanadi? 
4. Nima maqsadda tormoz tizimi harakatda sinaladi?