Mavzu Darak gap. Maqsad

So’ng oquvchilar ikki guruhga bo’linadi. Guruhlarga topshiriqlar beriladi.
1-topshiriq. Quyidagi rangli suratlar asosida gap tuzing. Uning ega va kesimini aniqlang.
1-GURUH “ZUKKOLAR”:

1. Navro’z hammaga quvonch bag’ishlaydi.
2. …
2-GURUH “BILIMDONLAR”:

1. Har yili kuzda bizlar dehqonlarga yigim-terimda ko’maklashsmiz.
2. ….

2-topshiriq: «Mozaika» usulida so’zlarni tartib bilan terish: Quyidagi so’zlarni o’rinli qo’yib, maqollarni hosil qiling. Undagi ega va kesimni aniqlang.
1) sevar, odam,bulbul,vatanni,chamanni.
Bulbul chamanni sevar
Odam-Vatanni.
2) yurting,oltin,ona,beshiging.
Ona –yurting,
Oltin beshiging
So’ng o’quvchilarning to’g’ri javoblari rag’batlantiriladi.


III. ASOSIY QISM. Yangi mavzu: “Darak gaplar”.
Demak, gapning asosiy belgilari quyidagilardan iborat:
a) muomalaning eng kichik birligidir;
b) nisbiy tugallangan fikrni ifodalaydi;
v) grammatik shakllangan bo`ladi;
g) tugallangan ohang bilan aytiladi.
Gap - grammatik jihatdan tashkil topgan, tarkibidagi qismlari bir yaxlit holga kelgan, ma'no va ohang jihatdan bir butunlikka ega bo`lgan sintaktik birlik, u fikr bildirish, xabar berish vazifasini bajaradi, shu bilan birga, turli his-tuyg`ularni bildirish uchun ham qo`llanadi. Masalan, (U) juda g`ayratli gapi ohangga qarab bir qancha tusga kira oladi: Juda g`ayratli. (Darak gap). Juda g`ayratli? (So`roq gap). Juda g`ayratli! (Undov gap).
Har qanday gap so`zlovchining maqsadini: xabar berish, tinglovchidan biror voqea-hodisani so`rash, buyurish, maslahat kabi ma'nolarni ifodalaydi.Shu jihatdan gaplar maqsadiga ko`ra uch turga bo`linadi: d a r a k g a p, s o` r o q g a p, b u y r u q g a p.
Darak gap. Biror voqea-hodisa haqida xabar bildiruvchi gap darak gap deyiladi. Darak gapning kesimi ko`pincha xabar mayldagi fe'l bilan ifodalanadi. Masalan: Kecha biz Navoiy muzeyiga bordik.
Darak gap yuz bergan, yuz berishi mumkin bo`lgan voqea-hodisani yoki predmetda biror xususiyatning mavjudligini tasdiq yoki inkor qilish yo`li bilan bildiradi: O`qish boshlandi - gapida tasdiq mazmuni; U imtihonga tayyorlanmadi. U imtihonga tayyorlangani yo`q - gaplarida inkor mazmuni ifodalangan.
Yozuvda darak gapning oxiriga odatda nuqta qo`yiladi: Bugun ijodiy uchrashuv kechasi bo`ladi. Biz ham boramiz.
Yangi mavzuga bo’yicha darslikdagi mashqlar ishlanadi.