|
Ozuqadan samarali foydalanish samaradorligini oshirish hisobiga mahsulot ishlab chiqarishni ko‘paytirish rezervi
Ko‘rsatkichlar
|
Mahsulotlar turi
|
Sut
|
Mol go‘shti
|
va shu kabi
|
1 ts mahsulot ishlab chiqarishga sarflanadigan ozuqa xarajatlari, 1 ts.o.b.: me’yorga bo‘yicha
|
1,10
|
7,5
|
|
haqiqatda
|
1,15
|
8,0
|
|
1 ts. mahsulotga to‘g‘ri keladigan ortiqcha ozuqa sarfi, ts.o.b.
|
+0,05
|
+0,5
|
|
Haqiqatdagi ishlab chiqarish hajmi, ts.
|
44 160
|
3300
|
|
Jami mahsulot ishlab chiqarish hajmiga to‘g‘ri keladigan ortiqcha ozuqa sarfi. ts.o.b.
|
2210
|
1650
|
|
Mahsulot ishlab chiqarishni ko‘paytirish rezervi, ts
|
2010
|
220
|
|
Podaning zotdorlik tarkibini yaxshilash hisobiga mahsulot ishlab chiqarishni ko‘paytirish rezervini quyidagicha hisoblash mumkin: i-nchi zotning ulushidagi ko‘zda tutilgan o‘zgarishlarni shu zotdagi chorva mollarining haqiqatdagi mahsuldorligiga ko‘paytirish va natijalarini jamlash zarur (8.17-jadval).
8.17-jadval
Sigirlar podasining zot tarkibini yaxshilash hisobiga mahsulot ishlab chiqarishni ko‘paytirish rezervi
Sigirlar zoti
|
Bir boshning mahsuldorligi, ts
|
Bosh sonining tuzulmasi, %
|
Mahsuldorlik o‘rtacha da-rajasining o‘zgarishi, ts
|
Haqiqatda
|
Rejada
|
+,-
|
Toza zotdor
|
35
|
70
|
76
|
+6
|
+2,10
|
Chatishma
|
30
|
30
|
24
|
-6
|
-1,80
|
J a m i
|
—
|
100
|
100
|
—
|
+0,30
|
Shu tarzda hisoblab chiqarilgan o‘rtacha mahsuldorlikdagi o‘zgarishlar so‘ngra tegishli turdagi chorva mollarining (sigir, buzoq, cho‘chqa, parranda va sh.k.) haqiqatdagi yoki taxminiy bosh soniga ko‘paytirilishi lozim.
Jadval ma’lumotlaridan ko‘rinib turibdiki, zotdor sigirlarning mahsuldorligi yuqori bo‘lgan guruhlarning ulushini 6 % ga ko‘paytirish hisobiga 1 sigirdan 1 yilda o‘rtacha yillik sut sog‘ib olish 0,30 ts ga o‘sgan, jami bosh sonidan esa 414 ts (0,30 •1380) sut qo‘shimcha olingan.
Podaning yosh bo‘yicha tarkibini yaxshilash hisobiga sut ishlab chiqarish hajmini ko‘paytirish rezervi ham shu tarzda aniqlanadi (8.18-jadval).
8.18-jadval
Sigirlar podasini yosh bo‘yicha tarkibini yaxshilash hisobiga sut ishlab chiqarish hajmini ko‘paytirish rezervi
Laktatsiya
|
1 boshning mahsuldorligi, ts
|
Bosh soni tuzulmasi, %
|
Mahsuldorlik o‘rtacha darajasidagi o‘zgarishi, ts
|
Haqiqatda
|
Rejada
|
+,-
|
1
|
27,6
|
17,97
|
22,0
|
+4,03
|
+ 111,20
|
2
|
30,9
|
15,00
|
15,0
|
0,00
|
0,00
|
3
|
33,3
|
12,03
|
13,0
|
+0,97
|
+32,30
|
4
|
35,0
|
10,22
|
11,0
|
+0,78
|
+27,30
|
5
|
35,9
|
9,56
|
10,0
|
+0,44
|
+ 15,80
|
6
|
35,9
|
8,77
|
9,0
|
+0,23
|
+8,26
|
7
|
35,2 .
|
7,97
|
8,0
|
+0,03
|
+ 1,05
|
8
|
33,6
|
6,23
|
6,0
|
-0,23
|
-7,72
|
9
|
31,3
|
4,42
|
4,0
|
-0,42
|
-13,14
|
10
|
28,1
|
3,33
|
2,0
|
-1,33
|
-37,37
|
11
|
24,1
|
2,90
|
—
|
-2,90
|
-69,90
|
12
|
19,4
|
1,60
|
—
|
-1,60
|
-31,08
|
J a m i
|
x
|
100
|
100
|
—
|
+36,74
|
Poda tuzulmasining yoshi bo‘yicha o‘zgarishlari 1 sigirdan o‘rtacha yillik sog‘ib olingan sut 36,74 kg ko‘paytirgan, jami bosh sonidan esa – 506 ts ga ko‘paygan (36,74 kg • 1380 bosh).
Qisir sigirlar ko‘payishi mahsuldorlikni taxminan 50 % pasaytirishi natijasida qishloq xo‘jalik korxonalari katta yo‘qotishlarga uchraydi. Zootexniya hisobi ma’lumotlariga ko‘ra sut ishlab chiqarishni ko‘paytirish rezervini aniqlashda o‘rtacha 1 bosh qisir sigir tufayli yuqotilgan sut miqdorini aniqlab, uni qisir sigirlarning rejadan ortiqcha miqdori yoki taxminiy qisqarishiga ko‘paytirish lozim. Masalan, xo‘jalikda qisir sigirlarning rejadan ortiqcha miqdori 50 boshni tashkil etgan. Ularning o‘rtacha yillik mahsuldorligi 14 ts. ga kam. Binobarin, ushbu sababga ko‘ra sut ishlab chiqarish 700 ts (50•14) kamaygan. Bu mahsulot ishlab chiqarishni ko‘paytirish bo‘yicha ishlatilmagan muhim rezervdir.
Chorva mollari mahsuldorligining o‘sishi va mahsulot olinishiga asosan ularni saqlash sharoitlari, zarur darajadagi parvarish, boqish va sug‘orish tartibiga rioya qilinishi, ishchilarning o‘z vazifalariga vijdonan yondashishi kabilar katta ta’sir ko‘rsatadi. Bunday rezervlar turli xo‘jaliklar, fermalar, alohida xodimlarning faoliyatini qiyosiy tahlil qilish hamda ilg‘or tajribani o‘rganish asosida aniqlanadi. Bunda barcha kolgan sharoitlar tengligini ta’minlash lozim: boqish darajasi, ozuqa sifati, ratsionlar tuzulmasi, podaning yosh va zot bo‘yicha tarkibi va sh.k. Agar bunday tenglik bo‘lmasa, u holda chorva mollari mahsuldorligini sanab o‘tilgan omillar bo‘yicha tenglashtirish va shundan so‘ngina taqqoslash mumkin. Mabodo shundan keyin ham ilg‘or fermer xo‘jaligidagi chorva mahsuldorligi yuqori bo‘lsa, u holda bu tafovutni chorva mollarini yaxshi parvarishlash va boqish natijasi deb hisoblash mumkin.
Chorvachilik mahsulotlari ishlab chiqarishni ko‘paytirishning muhim rezervi bo‘lib, ularni nobud bo‘lishini qisqartirish hisoblanadi. Mahsulotlarning katta miqdorda yo‘qotilishi chorva mollari kasalliklari va texnologik intizomning buzilishi bilan bog‘liq. Buning natijasida xayvonlar o‘lishi, majburiy so‘yish, tirik vazn o‘sishi, tug‘ilish va sut sog‘ib olinishining pasayishi holatlari sodir bo‘lishi mumkin.
Tahlil qilinayotgan xo‘jalikda shu sabablarga ko‘ra tirik vazni 40 ts tashkil etgan 55 bosh buzoq nobud bo‘lgan va bu hol katta yo‘qotishlarga olib kelgan.
Tahlil xotimasida chorvachilik mahsulotlarining har bir tur bo‘yicha natura ko‘rinishda va butun chorvachilik tarmog‘i bo‘yicha mahsulot ishlab chiqarishni ko‘paytirish borasida aniqlangan rezervlarini qiymat ifodasida umumlashtirish zarur (taqqoslama va joriy narxlarda).
8.19-jadval ma’lumotlaridan ko‘rinib turibdi-ki, fermer xo‘jaligida mahsulot ishlab chiqarishni ko‘paytirish bo‘yicha ulkan imkoniyatlar mavjud. Ulardan kelgusi yilda foydalanish sut ishlab chiqarishni 13,5 % ga, mol go‘shtini – 25,3 % ga ko‘paytirish imkonini beradi.
Aniqlangan rezervlar ularni qo‘llash bo‘yicha aniq va real chora-tadbirlar bilan mustahkamlanishi lozim. Bunda ozuqa bazasining xolatini, mavjud mehnat resurslarini, chorvachilik joylarini sotish uchun bozorlarni hisobga olish zarur. Fermer xo‘jaligida mahsulot ishlab chiqarishni ko‘paytirish rezervlarini o‘zlashtirish uchun qo‘shimcha 6500 ts.o.b. kerak bo‘ladi. O‘simlikchilikda yem-xashak ishlab chiqarishni ko‘paytirish rezervi 6660 ts.o.b. hajmida aniqlangan. Demak, chorvachilik rezervlari o‘simlikchilik rezervlari bilan tenglashtirilgan.
Agarda mahsulot ishlab chiqarishni ko‘paytirish chorva bosh soninin ko‘paytirish bilan bog‘liq bo‘lsa, bu holatda ushbu rezervni chorva mollarining joy bilan ta’minlanganligi va ko‘shimcha mehnat resurslarini jalb qilish imkoniyati yoki chorvachilik fermalarida ishlab chiqarish jarayonlarini mexanizatsiyalash darajasini oshirish bilan bog‘lash lozim.
8.19-jadval
Do'stlaringiz bilan baham: |
