Mavzu: Chlorophyta tipi, volvokslar

Xivchinlilar (Mastigophora) -sarkomastigoforalar tipiga mansub bir hujayrali hayvonlar sinfi (boshqa sistemaga koʻra kenja tip). 2 kenja sinf — oʻsimliksimon X. va hayvonsimon X.ga ajratiladi. Oʻsimliksimon X.ni botaniklar oʻsimliklar dunyosiga kiritishadi. X.ga 13turkumga birlashtiriladigan 7000 dan ortik, tur kiradi. Tanasi duksimon, tuxumsimon, silindrsimon, sharsimon va boshqa shaklda. Uz. 2—3 mkm dan (leyshmaniya) 1 mm gacha (ayrim opalinalar).


Xivchinlari 1 tadan bir necha mingtagacha, uz. bir necha 10 mkm. Ayrim Xivchinlilar xivchini asosida kinetoplast (kelib chiqishi bilan mitoxondriyalarga yaqin boʻlgan DNK saqlovchi organoid) boʻladi (kinetoplastidlar). Koʻpchilik dengiz va barcha parazit Xivchinlilarning qisqaruvchi vakuoli boʻlmaydi. Hujayra yadrosi, odatda, bitta; 2 yadroli (lyambliya) va kup yadroli (opalinalar) Xivchinlilar ham bor. Odatda, boʻyiga 2 ga boʻlinish orqali jinssiz koʻpayadi. Bu jarayon oxirigacha bormaganida (boʻlinadigan individlar ajralib ketmaydi) koloniya hosil boʻladi.
Koʻpchilik Xivchinlilar da jinsiy koʻpayish gametalar kopulyatsiyasi orqali boradi. Tuban Xivchinlilarda jinsiy koʻpayish izogamiya (bir xil tipdagi jinsiy hujayralarning qoʻshilishi), boshqalarda geterogamiya (har xil tipdagi hujayralarning qoʻshilishi)dan iborat.


Erkin yashovchi X. (5100 ga yaqin) chuchuk suv va dengizlarda, qisman tuproqsa uchraydi. Tabiatda moddalar aylanish jarayonida katta ahamiyatga ega (ayniqsa, plankton X.). Koʻpchilik X. suvlar ifloslanishining biologik indikatorlari hisoblanadi. Bir qancha X. odam va hayvonlarda parazitlik qilib, ogʻir kasalliklar (tripanosoma, leyshmaniya va boshqalar)ga sabab boʻladi. Ayrim X. termitlar ichagida simbioz yashab, qiyin hazm boʻladigan oziq moddalarning hazm boʻlishiga yordam beradi.

Xivchin klassi ikkita kichik sinfda o'rganiladi. Vegetativ xivchinlilar kexja klassi va Hayvon xivchinlilar kexja klassi. Hayvon xivchinlari vakillari parazit yashash joylariga moslashgan.

Yashil evglena mog'ori organik moddalarga boy suv havzalarida va hovuzlarda yashaydi. Euglenani tomiri, orqa tomoni toraygan tanasi va yashil rangi bilan osongina ajratib olish mumkin.
Protoplazma ektoplazma va endoplazmadan iborat bo'lib, tana yuzasi ingichka elastik membrana-pellikula bilan o'ralgan. Tananing oldingi uchida harakatlanish organoidi bo'lgan bitta tizma joylashgan. Uyaning tagida harakatni boshqaruvchi kichik tana-bazal membrana joylashgan.
Evglena protoplazmasining yana bir asosiy organoidi pufakchani tashuvchi yoki yig'uvchi vakuolalar bilan o'ralgan kontraktil vakuoldir (rasm).
Suv va qoldiqlar protoplazmadan yig'uvchi vakuolaga va u erdan kontraktil vakuolaga quyiladi, u to'ldirilganda suv omboriga va suv omborini tashqi muhit bilan bog'laydigan naycha orqali tushiriladi. Evgenaning tanasida xromatoforlar mavjud. Shuning uchun u yashil o'simliklar singari fotosintetik xususiyatlarga ega va avtotrof organizmlar guruhiga kiradi.
Evglenalar zulmatda va suvda organik moddalar erigan muhitda saprofitik oziqlanishni boshdan kechiradi va shu davrda ular yashil rangini yo'qotadi, bunda ikki xil ozuqa kuzatiladi , bundy ikki xil ozuqa miksotrofik oziqlanish deyiladi.
Euglena tanasining o'rtasidan biroz orqada joylashgan bitta sharsimon yadroga ega.
Evglena faqat jinssiz ikkiga bo'linish yo'li bilan ko'payadi va shu bilan bo'linish uzunligi bo'ylab harakatlanadi. 

Dastlab yadro mitotik tarzda bo'linadi, so'ngra tananing uchidan oxirigacha asta-sekin bo'linadi, ya'ni ikkita evglena hosil bo'ladi. Noqulay sharoitlarda, ektoplazma ajratilgan suyuqlik hisobiga alohida qobiq bilan o'raladi. U kistani hosil qiladi, u ham kista ichida bo'linadi. Shartlar to'g'ri bo'lganda, u yana qobiqdan chiqib, hayotini davom ettiradi.

Kinetoplastida (Kinetoplastidae). Muhim vakillar: Trypanosoma sp . (Trypanosoma), Leishmania sp. (leyshmanioz). Tuzilishi, o'ziga xos xususiyatlari , tibbiy ahamiyati. Quyida keltirilgan parazitlar asosan hayvon parazitlarining muhim vakillari hisoblanadi. Ular asosan izolyatsiyada , geterotroflar bilan oziqlanadi . Parazitlarning deyarli barchasi odam va hayvonlardan kelib chiqadi. Muhim vakillar: Tripanosomalartripanosomalar odam va hayvonlar uchun parazit bo'lib, jiddiy kasalliklarni keltirib chiqaradi. Tananing diametri 15-40 mikron. Old tomondan, bit tanasining kengligidan orqa tomonga buriladi. Xivcin jupka xilpillovci membrana orkali ektoplazmagi sodda tutaşadi va xilpillovci membrana kiladi.Odamlarda parazitlik kiladigan tripanasomalarning kujidagi turlari jaxşi urganilgan: Trypanosoma gambienzi- Afrika uyqu kasalligini keltirib chiqaradi 


Trypanosoma cruzi - Chagas kasalligini , Trypanosoma rhodensi- uyqu kasallinini rodenzi turine keltiri chiqaradi.

Leyshmaniya -Leyshmanioz odamlarda va hayvonlarda parazitlik qiladi, tuzilishi tripanozomalarga o'xshaydi. Fibröz rivojlanish tsikli murakkab. Rivojlanish tsiklida ikkita usta ishtirok etadi.
Kinetoplastida (Kinetoplastidae). Muhim vakillar: Trypanosoma sp . (Trypanosoma), Leishmania sp. (leyshmanioz). Tuzilishi, o'ziga xos xususiyatlari, tibbiy ahamiyati. Quyida keltirilgan parazitlar asosan hayvon parazitlarining muhim vakillari hisoblanadi. Ular asosan izolyatsiyada, geterotroflar bilan oziqlanadi. Parazitlarning deyarli barchasi odam va hayvonlardan kelib chiqadi. Muhim vakillar: Tripanosomalartripanozomalar odamlarda va hayvonlarda parazit bo'lib, jiddiy kasalliklarni keltirib chiqaradi. Tananing diametri 15-40 mikron. Old tomondan, uyani tanasining kengligidan orqa tomonga buriladi. : Parazit trypanosomes quyidagi turlari, shuningdek odamlarda o'rganilmoqda Trypanosoma gambienzi, Afrika uyqu buzilishi sabab bo'lgan Trypanosomi ning kasalligi, Trypanosomi cruens.


Leyshmaniya - Leyshmanioz odam va hayvonlarda parazitlik qiladi, uning tuzilishi tripanosomalarga o'xshaydi. Fibröz rivojlanish tsikli murakkablashadi. Rivojlanish tsiklida ikkita usta ishtirok etadi.
Tanasi duksimon, tuxumsimon, silindrsimon, sharsimon va boshqa(lar) shaklda. Oʻz. 2-3 mkm dan (leyshmaniya) 1 mm gacha (ayrim opalinalar). Xivchinlari 1 tadan bir necha mingtagacha, oʻz. bir necha 10 mkm. Ayrim X. xivchini asosida kinetoplast (kelib chiqishi bilan mitoxondriyalarga yaqin boʻlgan DNK saqlovchi organoid) boʻladi (kinetoplatidlar).
Koʻpchilik dengiz va barcha parazit X. ning qisqaruvchi vakuoli boʻlmaydi. Hujayra yadrosi, odatda, bitta; 2 yadroli (lyambliya) va koʻp yadroli (opalinalar) X. xam bor. Odatda, boʻyiga 2 ga boʻlinish orqali jinssiz koʻpayadi. Bu jarayon oxirigacha bormaganida (boʻlinadgan individlar ajralib ketmaydi) koloniya hosil boʻladi. Koʻpchilik xivchinlilarda jinsiy koʻpayish gametalar kopulyatsiyasi orqali boradi. Tuban xivchinlilarda jinsiy koʻpayish izogamiya (bir xil tildagi jinsiy hujayralarning qoʻshilishi), boshqalarda geterogamiya (har xil tildagi hujayralarning qoʻshilishi)dan iborat. Erkin yashovchi X. (5100 ga yaqin) chuchuk suv va degizlarda, qisman tuproqda uchraydi.
Tabiatda moddalar aylanish jarayonida katta ahamiyatga ega (ayniqsa, plankton X.). Koʻpchilik X. suvlar ifloslanishining biologik indikatorlari hisoblanadi.


Bir qancha Xivchinlilar odam va hayvonlarda parazitlik qilib, ogʻir kasalliklar (trpanosoma, leyshmaniya va boshqa(lar))ga sabab boʻladi. Ayrim Xivchinlilar termitlar ichagida simbioz yashab, qiyin hazm boʻladigan oziq moddalarning hazm boʻlishiga yordam beradi.