Мавзу: чизма геометрия ва чизмачилик тушунчаларини шакллантиришниниг назарий асослари

Аниқ фанлар ва соҳа терминологиясининг ўрганилиши

Маълумки, ўзбек тилининг давлат тили мақомига эга бўлиши муносабати билан Республикамзнинг кўплаб лингвистик олимлари ва тилшунос мутаҳассислари томонидан миллий маданий меросимиз бўлган ўзбек тилининг қайта таркиб топишига, амалдаги қўлланилиш доирасини кенгайтириш ва уни тўғри ўзлаштириш каби масалаларига оид салмоқли ишлар бажарилгандир. Уларнинг салмоғи қуйидаги сон кўрсатгичларига тўғри келади: 50 дан ортиқ фан номзодлигига, 10 дан зиёд фан докторлигига оид лингвистик асосларда ва педагогик асосларда тадқиқоит ишлари, луғат ва илмий ахборотномалар яратилди. Шу жумладан аниқ фанларлардан ўзбек миллий терминшунослигига бағишланган бир қанча муаллифларнинг эътиборга лойиқ ишларини мисол қилиб келтириш мумкин. Масалан Ж. Икромов математика терминлогияси ва тушунчалар тўғрисидаги туркум тадқиқотлари, Р. Дониёровнинг «Ўзбек тилининг илмий техникавий терминлари тарихидан» ва шу муаллифнинг бошқа асарлари, А. Абдумаликовнинг «Чизмачиликдан терминологик луғат-справочник» ва бошқа соҳаларга тегишли кўплаб ўзбек илмий терминологик асарлардир. Уларда берилган илмий асосда ишлаб чиқилган қимматли маълумтоларни, яъни, умумилмий ҳисобланган тушунча ва терминлар қаторини бевосита айнан чизма геометрия ва чизмачиликни ўқитишда улардан фойдаланишни йўлга қўйиш мақсадга мувофиқ ҳисобланади. Чунки умумилмий тушунчалар мазмунининг ҳажмининг кенглиги туфайли уларни ўқувчиларга ўзлаштирилиш жараёни бир неча босқичлардан иборат бўлади. Масалан, нуқта, тўғри чизиқ, координата тушунчаларини шакллантиришда аллақачон математика курси орқали ўзлаштирилган, уларнинг математик нуқтаи назардаги таърифини чизмачилик курсини ўрганиш давомида сайқаллаштириб, буларни ривожантириш бўйича фаолият олиб борилади, география фанидаги масштаб, горизонт ва шу каби бошқа тушунчаларнинг ҳам ўзлаштирилиши ҳудди шундайдир. Демак, фанлараро алоқалардан тушунчаларни тўғри шакллантирилишини ва ўзлаштирилишини йўлга қўйишда юқорида келтирилган ишлардан самарали фойдаланиш кифоядир.