Mavzu: Chingizxon bosqini

Darsning texnologik xaritasi:



Mavzu: Chingizxon bosqini




Atamalar: xon, suvoriy, lag’m, Qo’rg’oshin nova, manjanaq;



Mavzuga oid tayanch tushunchalar



Toponimlar:Movarounnahr, Xorazm, O’tror, Sig’noq, o’zgan, Jand, banokat, Xo’jand, Buxoro, Samarqand, Naxshab, Termiz;



Tarixiy shaxslar: Cingizxon, Sulton Muhammad, Chig’atoy, O’qtoy, Aloqno’yon, Sukatu Cho’rbiy, G’oyirxon (Inolchiq)Qoracha Hojib, Temur Malik









Suhbat, hikoya, didaktik o’yinlar, munozara;




Metod



Noan’anaviy dars, jamoa, guruhli, yakka




Shakli

O’quv jarayonida amalga oshirish texnologiya

si:

1. 
   
   Jihoz
   
   1. 
      6-sinf darsligi;
      
   2. 
      Tarixiy va zamonaviy xarita;
      
   3. 
      Texnik vositalar: kompyuter, proyektor;
      
   4. 
      Doska, bo’r, A4 qog’oz, marker
      
   
   

O’quvchilar faolligini kuzatib, hisobga olib borish;




Nazorat


Baholash

O’quvchilar reytingi dars oxirida e’lon qilinadi.


Darsning jarayoni va texnologiyasi:

Ishning nomi	Bajariladigan ishlar mazmuni	Metod	Vaqt
I bosqich Tashkiliy qism	O’qituvchining salomlashishi Jurnalga yo’qlama qilish; Sinf xonasi tozaligi nazorati; Dunyoda ro’y berayotgan so’nggi voqealardan xabardor qilish.	Suhbat	3 daqiqa
II bosqich O’tilgan mavzuni so’rash va mustahkamlash	“ Aqliy hujum” usuli; “Charxpalak” usuli;	Noan’anaviy	10 daqiqa
III bosqich Yangi mavzu bayoni	Yangi mavzuni tushuntirish; O’quv filmi namoyishi; Yangi mavzu ustida ishlash;	Taqdimot	15 daqiqa
IV bosqich Yangi mavzuni mustahkamlash	“Kichik ma’ruza”usuli; “Tezkor test ” usuli; “Tezkor savollar” usuli.	Noan’anaviy	13 daqiqa
V bosqich Baholash, darsni yakunlash	O’quvchilar ishtirokiga qarab reyting belgilanadi. Rag’batlantirish O’quvchilarni baholash		2 daqiqa
VI bosqich	Umumlshtirish		2 daqiqa

45 daqiqa

Darsning vaqti:



Dars taqdimoti:




Tashkiliy qism: 3 daqiqa

1



Darsda shakllanadigan malakalar:

-jahonda sodir bo’lgan voqealarni Markaziy Osiyoda sodir bo’lgan voqealar bilan taqqoslash;

-tarixiy voqea va hodisalarni umumlashtirish, ularni hozirgi kun bilan bpg’lay olish;

Darsda shakllanadigan ko’nikmalar:

• 
  Tarixiy voqealarning sabablari va oqibatlarini tahlil qilishda xaritalardan foydalanish;
  
• 
  Qadimgi va hozirgi hududlar nomlarini farqlay olish;
  
• 
  Tarixiy voqealar yuzasidan mustaqil fikr yuritaolish, bayon qila olish;
  

Darsning borishi:

Daning vaqti: 45 daqiqa

Dars yakuni: 2 daqiqa

Yangi mavzuni mustahkamlash: 13 daqiqa

Yangi mavzu bayoni: 15 daqiqa

O’tgan mavzunu mustahkamlash: 7 daqiqa

O’tgan mavzuni so’rash : 5 daqiqa

6

5

4

3

2





Darsning oltin qoidasi:

“Tarixiy xotirasiz kelajak yo’q!”

Mavzu: Chingizxon bosqini

• 
  
  a)Ta’limiy maqsad:
  
  • 
    Chingizxon bosqininig sabablari va maqsadlari, Xorazmshohlarning mudofaa rejasi haqida bilim berish;
    
  • 
    Chingizxonning yurishlari, muhim jangler va ularning oqibatlari haqida bilim berish;
    
  
  

b)Tarbiyaviy maqsad:

• 
  O’quvchilar ongida tarixga hurmat tuyg’usini uyg’otish;
  
• 
  Chingizxon bosqinining ayanchli oqibatlarini yoritib berish;
  
• 
  O’quvchilarni vatanparvarlik, insonparvarlik, yurtga sadoqat, ota-onaga cheksiz muhabbat ruhida tarbiyalash;
  

I.

Darsning

maqsadi:

• 
  
  s) Rivojlantiruvchi maqsad:
  
  • 
    Prezident Islom Karimovning “Yuksak ma’naviyat- yengilmas kuch” asari g’oyalarini o’quvchilar ongiga chuqur singdirish;
    
  • 
    Prezident Islom Karimovning “Tarixiy xotirasiz kelajak yo’q” asari asosida o’quvchilarda tarixni o’rganishga qiziqish uyg’otish;
    
  • 
    O’quvchilarda tarixiy jarayonlarga munosabat bildira olish malakasini shakllantirish, xarita bilan ishlay olish ko’nikmasini rivojlantirish, erkin fikr yuritish qobiliyatini shakllantirish.
    
  
  

Darsning borishi:



Tashkiliy qism:




1.Salomlashish;

2.Navbatchidan so’rab, davomatni jurnalga qayd etish;

3. Hafta yangiliklari;

4. uyga vazifani aniqlash;

(O’qituvchi sinf o’quvchilarini uch guruhga bo’lib oladi)



O’quvchilarni uch guruhga ajratish va gurun sardorlarini tanlash:

1. 
   Guruh “O’tror”;
   
2. 
   Guruh “Buxoro”;
   
3. 
   Guruh “Samarqand”
   

II. Uyga vazifani so’rash:

Uyga vazifa:Xorazmshohlar saltanati bilan Mo’g’ullar davlati o’rtasidagi munosabatlar

(Uyga vazifani so’rab baholashda “Aqliy hujum” usulidan foydalanib, savollar beriladi )



“Aqliy hujum”savollari:



Mo’g’ullar davlati qay tariqa tashkil topgan edi?

1-guruh uchun savollar:




2-guruh uchun savollar:

Chingizxon va Xorazmshoxlar davlatlatlari o’rtasidagi elchilik aloqalari haqida ma’lumot bering.



3-guruh uchun savollar:

Xorazmshoxlar davlati nima sababdan inqirozga yuz tutdi?


“Charxpalak”savollari:


1-guruh uchun:

1. 
   Chingizxon so’zining ma’nosini ayting? – kuchli, qudratli, toza;
   
2. 
   XIII asr boshlarida Pekin shahri qaysi nom bilan atalgan? – Szindi;
   
3. 
   1216- yilda Xorazmshoh kimni Cingizxon huzuriga elchi qilib yuboradi? – Bahouddin Roziyni;
   
4. 
   Nechanchi yillarda Enasoy havzasi va Yettisuv viloyati mo’g’ullarga taslim bo’ldi? – 1207- 1208-yillarda;
   
5. 
   1206-yilda Mo’g’ul davlatiga qaysi daryo bo’yida chaqirilgan qurultoyda asos solindi? – Onon daryosi bo’yida;
   
6. 
   Chingizxonning xos soqchilari qismi qanday nom bilan atalgan? – kezik ,keshik;
   
7. 
   1218-yilda Chingizxon elchilari karvonini talagan, savdogarlarini qirib tashlagan O’tror noibi kim edi? – G’oirxon (Inolchiq);
   
8. 
   Qaysi hozirgi tog’ qadimda turkiylarda Tangritog’ deb talgan? – Tyanshan tog’i;
   
9. 
   “Turklar onasi” nomi bilan shuhrat qozongan Sulton Muhammadning volidasi kim edi? – Turkon xotun;
   
10. 
    “O’tror voqeasi” ya’ni, Chingizxon elchilarining talanishi oqibatida nima bo’ldi? – ikki davlat munosabati keskinlashdi;
    

2-guruh uchun savollar:

1. 
   Chingizxonning asl ismi kim edi? – Temuchin;
   
2. 
   Pekin shahri hozirgi kunda qaysi davlat poytaxti? – Xitoy;
   
3. 
   O’tror noibining hatti-harakatidan g’azablangan Chingizxon kimni elchi qilib qaytadan Xorazmga yuboradi? – Ibn Kafroj Bug’roni;
   
4. 
   Xorazm davlati va uning podshosi haqida Chingizxonga qimmatli ma’lumotlar to’plab kelgan elchi kim edi? – Mahmud Yalovoch;
   
5. 
   Ching’izxon nechanchi yilda ulug’ xon deb e’lon qilindi? – 1206 –yilda;
   
6. 
   Sulton Muhammad ta’sis etgan “Davlat kengashi”ga necha nafar bilimdon vakillar jalb etiladi? – 6 nafar;
   
7. 
   Chingizxon 1218-yilda necha savdogarni karvon bilan Xorazmshox davlatiga yuboradi? – 450 nafar musulmon savdogarlarini;
   
8. 
   Xorazmshoxlar davlatining poytaxti qaysi shahar edi? – Urganch;
   
9. 
   XIII asrning boshlarida qaysi davlatning qo’shinlari soni ikkinchisinikidan oshiqroq edi ya’ni, Xorazmshoxlar yoki Chingizxonning?
   
10. 
    1206-yilda Mo’g’ullar qaysi qabilani o’zlariga bo’ysundirdilar? – naymanlarni;
    

3-guruh uchun savollar:

1. 
   Chingizxon necha nafar turk azamatlaridan keshik - xos soqchilar guruhini tuzgan edi? – 10 ming nafar;
   
2. 
   Chingizxon Xitotdagi qaysi sulolani taxtdan qulatdi? – Szin sulolasini;
   
3. 
   Chingizxon 1218- 1219-yillarda qaysi davlatni tugatdi? – Kuchlik davlatini tugatdi;
   
4. 
   Mo’g’ullar davlatining g’arbiy hududlari qaysi davlat bilan chegaradosh edi? – Xorazmshoxlar davlati bilan;
   
5. 
   1218-yil Muhammad Xorazmshox Cingizxoning Mahmud Yalovoch boshchiligidagi elchilarini qaysi shaharda qabul qildi? – Buxoroda;
   
6. 
   O’zini Ikkinchi Iskandar deb hisoblagan podshoh kim edi? – Sulton Muhammad;
   
7. 
   Chingizxon Xorazmshoxlar davlatini bosib olgunga qadar qaysi davlatlarni bosib oldi? - uyg’urlar yerlarini, Xitoyni, Kuchluk davlatini;
   
8. 
   1218-yilda Chingizxonning elchi va karvonlari qaysi shaharda talanadi? – O’tror shahrida;
   
9. 
   Mo’gullar davlatining poytaxti qaysi shahar edi? – Qoraqurum shahri;
   
10. 
    Chingizxon nechanchi yillarda yashagan? – 1155- 1227-yillarda.
    

III. Yangi mavzu bayoni:

(O’qituvchi yangi mavzu haqida qisqacha annotatsiya qiladi)



Chingizxon Movarounnahr yurishiga katta ahmiyat berib, puxta tayyorgarlik ko’rgan edi. Xorazmshoxlarning ichki ahvolidan to’la xabardor edi.

Xorazmshox o’z qo’shinini bir joyga to’plashdan qo’rqar edi. Sulton nazarida bir joyga to’plangan qo’shin uni taxtdan ag’darib tashlashi mumkin edi. Sulton qo’shinini alohida-alohida shaharlarga joylashtirib xatolikka yo’l qo’ydi.

1219-yilning kuzida Chingizxon Xorazmshoxga qarshi yurish boshladi. Uning jami askari 200 mingga yaqin edi. Chingizxon qoshini Sirdaryo bo’yida joylashgan O’tror shahriga yurish qildi. U qo’shinni to’rt qismga bo’ldi. O’g’illari Chig’atoy va O’qtoyni O’trorni qamal qilish uchun qoldirdi. Qo’shinning ikkinchi qismiga Jo’ji boshliq etilib, u Sirdaryo etagi tomon yuborildi. Unga Sig’noq, O’zgan, Jand, Yangikent shaharlarini bosib olish buyurildi. Besh ming kishilikuchinchi qo’shin Aloqno’yon a Sukatu Cho’rbiy Banokar va Xo’jand shaharlari tomom yuborildi. O’zi asosiy kuchlar bilan Buxoroga askar tortdi.O’trorda qal’a noibi G’oirxon boshchiligida 20 ming suvoriy bor edi. Qamal arafasida unga yordam uchun Qoracha Hojib qo’mondonligida 10 minglik qo’shin kelib qo’shildi. Juvayningning ma’lumotiga ko’ra Sulton Muhammad yana “Lashkar birun” deb atalgan 50 ming qo’shin yubordi. O’tror qamali 5 oy davom etgan. Eng og’ir paytda Qoracha Hojib o’z qo’shini bilan dushmanga taslim bo’lgan. Ammo ular dushman tomonidan qatl etilgan. Besh oy qamaldan so’ng G’oirxon ham asir tushib, Samarqandga olib borilib, qiynab o’ldiriladi.

1220-yil 16-fevralda mo’g’ullar Buxorono egallaydi. 1220-yil mo’g’ullar tomonidan Samarqand egallanadi.

Xo’jand shahri Sirdaryo ikkiga bo’lingan yerda joylashgan edi. Xo’jandni shahar hokimi Temur Malik mudofaa qiladi.

Chingizxo 1220-yilning yozida Naxshab (Qarshi)ni egallaydi. Shu yilning kuzida Termizga askar tortib, bu shaharni o’n birinchi kun egallaydi.

IV.Yangi mavzuni mustahkamlash:



O’tror shahri qanday mudofaa qilindi?

1-guruh uchun savollar:




2-guruh uchun savollar:



Buxoro fojiasi haqida gapiring.



3-guruh uchun savollar:




Samarqand jangi haqida nimalarni bilib oldingiz?


“Musiqali test” usuli. Har bir guruh uchun test topshirig’i beriladi. Agar o’quvchilar test savollariga to’g’ri javob bersa , ularga rag’bat sifatida milliy musiqamizdan biri qo’yib eshittiriladi.

Test savollari:

1. 
   Nima sababdan Chingizxon qo’shinini Xorazmshoxlar yurtiga urish qilishda to’rt qismga bo’ldi?
   

1. 
   Movarounnahrni qisqa muddatda zabt etish uchun;
   
2. 
   Qo’shinining soni ko’pligi uchun;
   
3. 
   To’rt tomondan yurish qilish qulay edi;
   
4. 
   O’g’illarining o’zaro kelishmaganlagi uchun.
   

2. 
   Nima uchun Xorazmshoxlar davlatini mo’g’ullar zabt eta oldi?
   

a)Sulton sarkardalari orasida o’zaro ixtiloflar mavjud edi;

b) Sulton o’z qo’shinini bir joyga to’plashdan qo’rqar edi;

c) ichki nizo, boshboshdoqchilik mamlakatda kuchayib ketdi;

d) hamma javob to’g’ri

3. Temur Malik kim bo’lgan?

a) Xo’jand shahri hokimi;

b) O’tror shahri noibi;

c) Xorazmshox elchisi;

d) to’g’ri javob yo’q.

4. 1219-yilda Chingizxon asosiy kuch bilan qaysi shaharga yurish qildi?

a) Samarqandga;

b) Buxoroga;

c) Urganchga;

d) Xo’jandga.

5. Yurtimizga mo’g’ullarning bosqini haqida qaysi tarixchi ma’lumot bergan?

a) Narshaxiy;

b) Jaloliddin Rumiy

c) Juvayniy

d) Bahouddin Naqshbandiy

Guruhlar taqdimotiga qarab ularni baholash;



Guruhlar

ishini

yakunlash

Faol qatnashgan o’quvchilar rag’batlantiriladi.

Darsda faol ishtirok etgan o’quvchilar alohida ta’kidlanadi;

Dars davomida yuzaga kelgan savollarga javob berish;







VI. Uyga vazifa:



Mavzuni o’qib, o’zlashtirish;


Qo’shimcha adabiyotlarni bilan tanishib, o’qib kelish;


Tarix fani o’qituvchisi: Omanova Marg’uba.

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI XALQ TA’LIMI VAZIRLIGI SAMARQAND VILOYATI XALQ TA’LIMI BOSHQARMASI SAMARQAND TUMAN XALQ TA’LIMI MUASSASALARIFAOLIYATINI METODIK TA’MINLASH VA TASHKIL ETISH BO’LIMI

24-umumta’lim maktabi tarix fani o’qituvchisi Omanova Marg’ubaning bir soatlik





SAMARQAND-2015