Mavzu: byudjetdan tashqari pensiya jamg’armasi va unga to’lovlar hisobi

n – korxonada belgilangan bir oydagi ish kunlari soni;
N – bir xodim uchun bir oyda YAIT normativi (bir minimal ish haqi, fermer xo‘jaliklari uchun esa belgilangan minimal ish haqining 50 foizi). Agar minimal ish haqining miqdori oyning 1-kunidan o‘zgarmasa, u holda oy uchun minimal ish haqining o‘rtacha oylik miqdori qo‘llaniladi. YAITning eng kam miqdori har oy hisoblab chiqariladi. Agar O‘zbekiston Respublikasi Soliq kodeksiga muvofiq hisoblab chiqilgan YAIT summasi YAITning eng kam miqdoridan kam bo‘lsa, u holda yagona soliq to‘lovi YAITning eng kam miqdorining O‘zbekiston Respublikasi Soliq kodeksiga muvofiq hisoblab chiqilgan YAIT summasidan ortgan qismiga qo‘shimcha hisoblanadi. Agar O‘zbekiston Respublikasi Soliq kodeksiga muvofiq hisoblab chiqilgan YAIT haqiqiy summasi YAITning eng kam miqdoridan ko‘p yoki unga teng bo‘lsa, u holda YAIT haqiqatda hisoblangan summa miqdorida to‘lanishi kerak.

1.2.Budjetdan tashqari Pensiya jamg’armasining xarajatlari va ularning tarkibi
O‘zbekiston Respublikasida amalda bo‘lgan pensiya qonunchiligiga muvofiq, pensiyalar, ijtimoiy nafaqalar, kompensatsiya to‘lovlari va boshqa to‘lovlarni moliyalashtirish budjetdan tashqari Pesiya jamg‘armasi mablag‘lari hisobidan amalga oshiriladi. O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi huzuridagi budjetdan tashqari Pensiya jamg‘armasining mablag‘laridan:
 ishlayotgan pensionerlarga davlat pensiyalarini to‘lash;
 ishlamaydigan pensionerlarga davlat pensiyalarini to‘lash;
 davlat pensiya ta’minoti huquqiga ega bo‘lmagan qariyalar va mehnatga qobiliyatsiz fuqarolarga nafaqalar;
 dafn etish marosimi uchun nafaqalar;
 belgilangan tartibda buyruqadigan boshqa xarajatlar uchun foydalaniladi.
1-jadval Davlat Pensiya jamg‘armasining xarajatlari tizimining 2010-2015 yillar davomidagi dinamikasi keltirilgan bo‘lib, undan ko‘rinadiki, ya’ni Davlat Pensiya jamg‘armasi xarajatlari tizimida asosiy ulush Ishlamayotgan pensionerlarga pensiya to‘lovlari hissasiga to‘g‘ri kelib, uning tutgan ulushi yil sayin umumiy xarajat qismida pasayish xususiyatiga egadir. Aksincha Pensiya jamg‘armasida yil oxirida qoldiq mavjud bo‘lib, uning ulushi o‘sish xususiyatiga egadir. Agar 2011 yilda uning ulushi jami xarajatlarning tarkibida 0,01 % ni tashkil etgan bo‘lsa 2015 yilga kelib 18,9% ni tashkil etgan. Bu esa oxirgi yillarda xukumatimiz tomonidan Davlat pensiya tizimini isloh qilish, uning mablag‘‘laridan samarali foydalanish tizimidagi say xarakatlari natijasidir.
Ortiqcha to‘langan pensiyalarning qaytarilishi, pensiyalarni hisoblash tizimini takomillashuvi natijasida Jamg‘arma hisobida qoldiq hosil bo‘lib, keyingi yillarda pensiya tizimi dasturlarida belgilangan vazifalar doirasida sarf etilmoqda.
Pensiya jamg‘armasi daromadlari va xarajatlari o‘rtasidagi muvozanatning buzilishini kelib chiqish sabablari quyidagilardan iborat:
- pensiya jamg‘armasi daromadlarining shakllanishida korxona, tashkilot va muassasalarda yuzaga kelayotgan debetorlik va kreditorlik qarzdorliklarning mavjudligi;pensiya jamg‘armasi daromadlarining shakllanishida tumanda faoliyat yuritilayotgan korxona tashkilotlarda ish nomalari bo‘yicha belgilangan ishchi xodimlarning to‘liq qatnashmayotganligi;
- pensiya jamg‘armasida daromadlarning xarajatlardan kamligi, defitsiti yuzaga kelishiga pensiya jamg‘armasida amal qilayotgan me’yoriy-huquqiy xujjatlarga amal qilinmaganligi va noto‘g‘ri tayinlangan pensiya turlari hamda fuqarolarga qonunni buzish orqali tayinlangan pensiyalar ortishi sabab bo‘lgan; - pensiya asosini moliyalashtirish uchun zarur bo‘lgan tariflarning pastligi;

- muddatidan ilgari to‘lanadigan pensiya imtiyozlari, ustamalarini to‘lash bilan bog‘liq xarajatlar;

- mehnat stajini ozligi;
- pensiya jamg‘armasida faoliyat yuritayotgan ishchi-xodimlarning bilim saviyasining pastligi va boshqa omillar sabab bo‘lgan.


O‘zbekiston Respublikasida davlat pensiyalarining turlari