Mavzu: Brass instrumentlar yangilanish savolnomalar, aqliy test reja: Gudvinning eksperimental psixologiya asoslari haqida qarashlari

MAVZU:Brass instrumentlar yangilanish savolnomalar, aqliy test
REJA:
1.Gudvinning eksperimental psixologiya asoslari haqida qarashlari
2. Bugungi kundagi mavjud so‘rovnoma va savolnomalar metodikasi
3. Vudvorsning eksperimental yondoshuvni tasvirlab berishi


Brass instrumentlar yangilanish savolnomalar, aqliy test.
Tomning birinchi bobida, Gudvin eksperimental psixologiyaning asoslari, ya’ni XIX asrda boshlangan ilmiy tekshirish metodikasining 4 kategoriyalarda ro‘yxatini tuzish haqida fikr yuritadi. Bu bobning birinchi bo‘limida, bir shu 4 yo‘nalish starusning ta’siri ostidagi matndan bayon ko‘rib chiqamiz.
Garchi bu sarvlaha diqqat markazida instrument nazarda tutilganiga qaramay, bu instrumentlar bilan o‘rganilgan mavzular dolzarb markaziy nuqta edi.
Gudvin tasdiqlaganidek, tadqiqotchilar bu yondashuvni “SHunday asosiy bilim olish (pozovatelskiy protsessы) jarayonlari, ya’ni his qilish, qabul qilish (vosprinyatie), diqqat e’tiborva xotira” ni o‘rganish uchun ishlatilgan.
(Gudvin eksperimental psixologiyaning asoslari)
Stefensning matnida (1951), barcha bilish jarayonlari, qamrab olingan edi. His qilish va qabul qilish haqida “His-tuyg‘u jarayonlari” qismida ko‘rib chiqilgan bo‘lib, u 11 bobdan, deyarli matn boblarining uchdan bir qismini qamrab oladi. Bu bobda diqqat e’tiborning turli ko‘rinishlari ham ko‘rib chiqilgan edi, ammo boshqa tomondan, bilish haqida ham ma’lumot berilgan. YAna bir bobida Robert Liper tomonidan “Bilish jarayonlari” bilan birgalikda “o‘rganish va tartibga solish” matnining bo‘limi bor.
Bugun tadqiqotning bu sohalari jonli va yaxshi esga olinadi, ammo muvozanat o‘zgargandek tuyuladi. Misol uchun, Perlmon va Milann (1999) olib borgan katta ... o‘quv kursini tekshirish natijasida aniqlanishicha, faqatgina 26 foiz maktablarda his qilish va qabul qilish kursi ro‘yxatga olingan boshqa tomondan olganda bilish qobiliyati bor, yaxshi va gullamoqda. Perlmon va Milann fikrlaricha, bilish 1975 yilda yuqori 30kurs ro‘yxatida bilmaganiga qaramay 1991 yilda hamma kollejlardagi psixologiya kursi ro‘yxatiga olingan to‘qqiz eng ko‘p uchraydiganlaradan bo‘lgan. SHifokorlar universitetlarini o‘z ichiga olgan holda, bilish 1975 yilda ko‘p jihatdan yo‘l ochilgandan keyin (45% dan 100%gacha), 19 yildao‘rganishga qaraganda ko‘proq ro‘yxatga kirgan (18% dan 78% gacha), ko‘pgina jurnallar diqqati markazida bilishga doir mavzular bo‘lgan, ammo oldingidan ko‘ra ko‘proq keng ko‘lam kasb etgan (poluchivshiy shirokoe opredelenie).....
Jurnal ma’lumotlar bazasi prizmasining tez ko‘rib chiqishda bilinarli darajada ko‘p 100 ta jurnallarning sarlavhasiga “bilish” yoki “bilish qobiliyati” ko‘rsatilgan. Qiziqarlisi shundaki, bilish sohasi Brass instrumentlarining davri bilish aloqani davom ettirgan, chunki buni instrumentlari orqali aniqlash hozir ham qiyin. Albatta, Brass instrumentlar kompyuterlarga o‘zgargan. Kompyuterlar haqida keyingi boblarida so‘z boradi.
Bugungi kunda, shu aniqki so‘rovnoma va savolnomalar mavjud, holbuki, introspeksiya qattiq tushib ketgan. 10 tadqiqot metodlar matnlarining mos misoli shuni ko‘rsatadiki 9 ta so‘rovnoma metodikasini va 1 tasi savolnomaga, bularga solishtirganda faqat bittasi introspeksiyaga to‘g‘ri keladi.Introspeksiyani qamrab olgan matnlar batamom muammoni echgan, metod sifatida tadqiqotchilar eksperiment uchun o‘z fikrlarini jamlash maqsadida qo‘llashlari mumkin, ammo haqli tadqiqot yondashuvi sifatida emas.
Garchi Liberman Introspektsiyani chegaralangan holda ishlatishga chaqirib nashr etgan bo‘lsada, ammo qo‘llab quvvatlovchilar bo‘lmagan. Maqolada bitta ijobiy va bitta salbiy javob xatidan so‘ng Amerikalik psixologda 1981 yilgacha, sarlavhasida “Introspektsiya” so‘zi ishlatilgan maqola bo‘lmadi. Bunga taqqoslaganda, Bornostein (2001) 7 ta keng miqqiyosida o‘qiladigan jurnallarni baholadi. U katta raqamlarda o‘rganishlar, shaxsning jurnali va jamiyat psixologiyasi (85%) va murojaat qilingan psixologiya jurnalida (63%) savolnomalarga faqatgina me’yor natijasi sifatida tayanilganini xabar bergan. Bundan tashqari “ma’lumotnomalar ikkala jurnal va yillar orqali buzilgan vaqtda, 40% hamma chop etilgan o‘rganishlar tekshirilganda faqatgina me’yor natijasi sifatida ishonilgan”. (Borsteynning 2001, B.39) Borsteynning, psixologiya so‘rovnomaga tayangan ilmiga aylangan yoki aylanmagani haqida tashvishlangani, xayratlanarlimi?
Gudvin birinchi bobda ta’kidlaganidek, Galton va Kettellar, Vudvorsning (1938) eksperimental va korrelyativ metodlari o‘rtasidagi farqni topmagunicha, individual farqlarni o‘lchash yondoshuvini ya’ni umuman olganda eksperimental yondoshuvni rivojlantirganlar. Vudvors, eksperimental yondoshuvni tasvirlab berishda “argument”, “bog‘liq o‘zgaruvchanlik”, “boshqaruv”, “o‘zgaruvchanlik qonuniyati” (B.2) va “sabab va effekt” kabi tushunarli terminlarni ishlatgan. SHuningdek, “Vudvors individual farqlarga asoslangan “korporativ va korrelyativ metod”larini ham tasvirlab bergan. U korrelyativ metodini shunday tasvirlagan: ikki yoki ko‘p bir xil individuallarning xususiyatlarini o‘lchovi, bu xususiyatlar korrelyativini xisoblaydi va faktorlarini analiz qilishda davom etadi.” (B.3.) Oxir oqibat, Vudvors korrelyativ yondoshuvi sabab va oqibatlarini o‘rganmaydi, ammo ko‘proq “turli oqibatlar korrelyasiyasini” o‘rganadi deb yozgan. Qiziqarlisi shundaki, Vudvors, o‘sha ruhshunoslar bu ikki yondoshuvlarga o‘z xissalarini qo‘shganlari va natijasi ijobiy bo‘lganini ko‘rsatib bergan. Vudvorsdan farqli Stevensning bobi metodiga oid bo‘lmagan, balki, uning sarlavhasida shunday yozilgan edi: “matematika, o‘lchov va psixofizika” (B.B.-1-49). Bu erda Stevens o‘zining o‘lchov shkalalari tushunchani namoyish qilgan. Stevensning muayyan eksperimental va korrelyativ tushunchalarga ishora ham edi.
“Korrelyasiya” indeksida uchta aytib o‘tilganlarni tasvirlagan, ammo bularning bari tadqiqot yondoshuvidan ko‘ra statistikada ishlatiladigan terminlar bo‘lgan. Stevensning indeksida eksperimental terminlarni qidirish samarasiz. “Sabab va oqibat” ga bitta ishora bo‘lgan, ammo bu ham faqatgina vaqtinchalik bayonot qilingan. Lekin Stevensning boblarini ko‘rib chiqilganda ikkala yondoshuvda ham ma’lumot yig‘ish uchun uning bilinarli darajada ta’siri ko‘rinadi. Garchi, ko‘pgina boblari eksperimental yonldoshuvga ma’lumotlar yig‘ishni tasvirlasada, ko‘pgina ma’lumotlar prezintatsiyasi diagramma va grafik shakllarda bo‘lgan. Bugungi kundagidek tasvirlab beradigan statistik testlari bo‘lmagan. SHunday qilib, Stevensning davri davomida bu ikki yondoshuvlarni yig‘ish va ma’lumotlar bilan ishlash bir vaqtda bir munsa yaxshi paydo bo‘lgan.
Bugun, Gudvin birinchi bobida aytilganidek, aqliy test qilish eksperimental psixologiyadan alohida va farqlanuvchi sohadek tuyuladi. Biroq Perpman va Makkanlar (1999) testlar va o‘lchov, statistik raqamlar, eksperimental raqamlar tadqiqot metodlar, o‘z ichiga katta kategoriyani kiritgan holda ro‘yxatini tuzgan va ularni metodika eksperimental deb nomlagan. Xali xanuz, oldin aytib o‘tilgan 10 ta tadqiqot metodlar matnlari namunasining indekslarining qidiruvi, psixologik tekshirish tushunchasining sistematik tarqalmasligini ko‘rsatdi. Tekshiruvdan bir nechagina terminlar matnda paydo bo‘ldi. Ammo, ularning tarqalishi eksperimental metodlarining kontekstida bo‘lgan. Bugungi kunda, shunday tuyuladiki, tadqiqotchilar testlarni, qatnashchilarni “argument” kabi guruh kategoriyalarga ajratish uchun yoki o‘sha testlar va tekshiruvlar tez-tez takrorlanib turadigan eksperimentdagi tobe o‘lchovlarni ko‘rsatish uchun qo‘llashlari mumkinligi ehtimolini inobatga olmagan holda bu sohalar bir-biriga yaqindek tuyulishi mumkin. (Boristein, 2001)