Mavzu: bozor va narxni aniqlash shakllari

Savdo va transport xarajatlarining yo'qligi. Sotish va boshqa reklama xarajatlari mukammal bozorda mavjud emas.

2.BOZOR IQTISODIYOTI

Bozor iqtisodiyoti sharoitida narx-navo asosan bozor tuzilishi bilan belgilanadi. Turli xil bozor tuzilmalari mavjud. Mukammal raqobat - bu klassik va neoklassik iqtisodchilar tomonidan nazariy model sifatida qabul qilingan bozor tuzilishining juda muhim turi.
Bozor - bu ayirboshlash maqsadida xaridorlar va sotuvchilar o'zaro aloqada bo'ladigan shartlar yig'indisidir. Bozor kon'yukturalari o'z tuzilishiga ko'ra farqlanadi. Turli xil bozor tuzilmalari xaridorlar va sotuvchilar (firmalar) xatti-harakatlariga ta'sir qiladi. Bundan tashqari, har xil narxlar va savdo hajmiga turli xil bozor tuzilmalari ta'sir qiladi. Shunga qaramay, barcha turdagi bozorlar resurslardan foydalanishda bir xil darajada samarali emas va iste'molchilarning farovonligi ham shunga qarab o'zgaradi. Demak, narxlash jarayonining aspektlarini bozorning har xil turlariga nisbatan tahlil qilish kerak.
Bozor iqtisodiyoti - bu bozorlar orqali ayirboshlash vositasi bo'lib, unda narxlar talab va taklif kuchlarining o'zaro ta'siri orqali hal qiluvchi rol o'ynaydi.

Mukammal raqobat sharoitida narx va ishlab chiqarishni aniqlash
Mukammal raqobat sharoitida muvozanat bahosi sotuvchi/firma tomonidan emas, balki sanoat (barcha firmalar birgalikda) tomonidan belgilanadi. Sanoat tomonidan belgilangan narx barcha firmalar tomonidan qabul qilinadi. Shunday qilib, individual sotuvchi/firma mukammal bozor sharoitida narx oluvchi hisoblanadi. Bu quyidagi diagrammalar yordamida tushuntiriladi:

Diagrammada (Sanoat) DD va SS mos ravishda talab va taklif egri chizig'idir. SS va DD ning tenglik nuqtasi E dir, bu muvozanat nuqtasidir. Ushbu nuqtada OP narxi aniqlanadi. OP narxi mukammal bozordagi barcha firmalar tomonidan qabul qilinadi va har qanday miqdordagi tovarni shu narxda sotadi. Demak, individual firma duch keladigan o'rtacha daromad egri chizig'i x o'qiga parallel gorizontal to'g'ri chiziq yoki mukammal elastikdir. Endi firmaning vazifasi muvozanatli ishlab chiqarishni aniqlashdir.
Shuni esda tutish kerakki, har qanday sotuvchi o'zining foydasi maksimal bo'lgan mahsulot darajasini sotadi yoki ishlab chiqaradi. Quyidagi ikkita shart bajarilganda foyda maksimal bo'ladi:
1. MR = MC
2. MC egri chizig'i MRni pastdan o’tadi
Ikkinchi diagrammada (Firma) ikkita muvozanat nuqtalari-R va T borligi ko'rinadi, chunki bu nuqtalarda birinchi shart bajariladi. Biroq, T nuqtasi ikkala shartni ham qondiradi.
Demak, firma T nuqtasida muvozanatda bo'ladi va OP narxida mahsulotning OM darajasini ishlab chiqaradi. Firma R nuqtasida ishlab chiqarishni to'xtatmaydi, chunki bu nuqtadan keyin AR > MC va shuning uchun hali ham foyda olish va uni maksimal darajada oshirish uchun etarli imkoniyatlar mavjud. Xuddi shunday, OM dan yuqori bo'lgan har qanday ishlab chiqarish darajasi T nuqtasidan tashqari MC > AR (=MR) sifatida firmaga yo'qotishlarni keltirib chiqaradi.
Qisqa muddatda firma uchun uchta imkoniyat mavjud. Bular – (a) firma anormal foyda ko‘rganda (AR > AC); (b) u faqat oddiy foyda olganida (AR = AC); va (c) yo'qotishlarga duchor bo'lganda, lekin yopilmasa. Firmalar o'zgaruvchan xarajatlarni olguncha ishlaydi. Ular ishlab chiqarishning o'rtacha o'zgaruvchan xarajatlarini ham topa olmasalar, o'z bizneslarini to'xtatadilar.